ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ-ΚΕΦ. ΙΑ -ΙΒ Θέμα: ο μύθος του Πρωταγόρα και το επιμύθιο

Transcript

1 ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ-ΚΕΦ. ΙΑ -ΙΒ Θέμα: ο μύθος του Πρωταγόρα και το επιμύθιο Στάδια εξέλιξης του ανθρώπου Α Στάδιο Απουσία θνητών ειδών ἦν γάρ ποτε χρόνος, ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν Β Στάδιο Γένεση θνητών ειδών και η ενίσχυσή τους με στοιχεία που τους βοηθούν στην επιβίωση ζώα -κατέχουν εκ γενετής τη δυνατότητα της επιβίωσης και της διαιώνισης του είδους -λειτουργεί ο μηχανισμός της αναπλήρωσης (π.χ. η αδυναμία στα αδύνατα ζώα αναπληρώνεται με την ταχύτητα.) άνθρωπος ἀκόσμητος -γυμνός -ἀνυπόδητος -ἄστρωτος -ἄοπλος Γ Στάδιο Επέμβαση Προμηθέα 2 -Δημιουργία τεχνικού πολιτισμού Επιμηθεϊκό 1 στάδιο «κλέπτει Ἠφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρὶ καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ». ε δωρίζει όμως την πολιτική τέχνη, καθώς αυτή «ἦν παρὰ τῷ ιί». Έτσι ο άνθρωπος «ἔσχε τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν» και επειδή «θείας μετέσχε μοίρας» δημιούργησε: θρησκεία («ἐνόμισε θεούς») Γλώσσα-σύστημα επικοινωνίας («φωνὴ καὶ ὀνόματα διηρθρώσατο») Επιτεύξεις: o οικοδομήματα («οἰκήσεις») o χειροτεχνία («ἐσθῆτας, ὑποδέσεις, στρωμνάς») o ανάπτυξη γεωργίας και παραγωγικής καλλιέργειας (τὰς ἐκ τῆς γῆς τροφὰς) κοινωνικούς σχηματισμούς-πόλεις («κτίζοντες πόλεις») κοινωνικά δημιουργήματα (νόμῳ) και όχι έμφυτα χαρακτηριστικά (φύσει) Προμηθεϊκό στάδιο 1 Ἐπιμηθέας<ἐπί+μήδομαι(σκέφτομαι)=ο απρονόητος, ὁ πάντων ἐνδεής, ο άπειρος. P2 Προμηθέας<πρό+μήδομαι= ο προνοητικός, ο φιλάνθρωπος.

2 Χάρη στα δώρα του Προμηθέα ο άνθρωπος κατάφερε: 1. Να κάνει σπουδαίες ανακαλύψεις. 2. Να αποφύγει τον αλληλοσπαραγμό. 3. Να επιβληθεί στη φύση. 4. Να διαφοροποιηθεί από τα ζώα και να δημιουργήσει θεμελιώδεις μορφές πολιτισμού. Τα δώρα του Προμηθέα ήταν ανεπαρκή στο να βοηθήσουν τον άνθρωπο να υψωθεί στις υπέρτερες δυνάμεις που συντηρούν και προάγουν την πολιτεία και τους κοινωνικούς θεσμούς. Δ Στάδιο Επέμβαση Δία-Δημιουργία πνευματικού πολιτισμού Με τη βοήθεια του Ερμή «νέμει» στους ανθρώπους την «αἰδῶ καὶ τὴν δίκην» Παραπλήσιες ηθικές ποιότητες. Η δίκη είναι η έμφυτη αντίληψη για το δίκαιο, το αίσθημα δικαιοσύνης, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας, ενώ η αἰδώς δηλώνει το αίσθημα ντροπής, σεβασμού, τις ηθικές αναστολές που αισθάνεται το άτομο μήπως προσκρούσει στον ηθικό κώδικα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Συνιστούν τα μέρη της πολιτικής αρετής (δες και ΥΑΠ σ. 113 και ΟΕΔΒ σ. 275) όχι όμως «ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται» Λειτουργούν ως «πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί», γιατί βοηθούν τον άνθρωπο να συγκρατεί τη συμπεριφορά του στα όρια του κοινωνικά επιτρεπτού, κατοχυρώνουν την αξιοπρέπειά του, τον εμποδίζουν να παρασυρθεί στο χάος των παρορμήσεων και περιστέλλουν τις εγωιστικές τάσεις, όπως η ιδιοτέλεια, η μισαλλοδοξία, η απληστία κ.ά. (δες και ΟΕΔΒ σ. 276). αλλά «ἐπὶ πάντας καὶ πάντων μετεχόντων» ειδεμή «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις» επιπλέον «κτείνειν τὸν μὴ δυνάμενον μετέχειν αἰδοῦς καὶ δίκης ὡς νόσον πόλεως» Η αἰδώς και η δίκη δεν είναι έμφυτες (φύσει) στον άνθρωπο, αλλά αποτελούν τις προϋποθέσεις της πολιτικής αρετής. Η πολιτική αρετή είναι μια ανοιχτή δυνατότητα (ο άνθρωπος είναι «δυνάμει» πολιτικό ον). Δεν είναι αλλά γίνεται κάτοχος της πολιτικής αρετής (δες και ΥΑΠ σ. 114). Επιπλέον, με τον τρόπο που παρουσιάζεται η πολιτική αρετή από τον Πρωταγόρα γίνεται φανερό ότι μπορεί να λειτουργήσει μόνο μέσα στο περιβάλλον μια δημοκρατικής πόλης (η λέξη πόλις αναφέρεται 5 φορές στο κεφ. ΙΒ ), η οποία αναδεικνύεται ως η σημαντικότερη μορφή πολιτικής οργάνωσης και κέντρο ανάδειξης πολιτών με πολιτική σκέψη. Η «μέθεξη», η συμμετοχή όλων των πολιτών είναι απαραίτητος όρος για την ύπαρξη μιας πόλης. Γι αυτό είναι απαραίτητο να απομακρύνονται ως επιβλαβείς για την πόλη οι «ἀπράγμονες». Η συμμετοχή στα κοινά αποτελεί το θεμέλιο λίθο μιας δημοκρατικής πολιτείας (δες και ΟΕΔΒ σ. 276).

3 Μέσα από το μύθο παρουσιάζεται έκδηλος ο αισιόδοξος ανθρωπισμός του Πρωταγόρα. Τεκμηριώστε: 1. Μέσα στον κάθε άνθρωπο υπάρχουν οι καταβολές εκείνες που, όταν καλλιεργηθούν, θα οδηγήσουν στην ειρηνική συμβίωση και την κοινωνική ευημερία. 2. Οι έμφυτες ικανότητες του ανθρώπου θεμελιώνουν την υπεροχή του. Η τοποθέτηση του ανθρώπου στην κορυφή της αξιολογικής κλίμακας (πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος) οδηγεί όχι μόνο στο χαρακτηρισμό του ως αυτοσκοπού αλλά και στην επιδίωξη να υπηρετηθεί με κάθε τρόπο, προκειμένου να επιβιώσει, να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του για μια ζωή ανώτερη ποιοτικά. 3. Η ανθρώπινη εξέλιξη παρουσιάζεται ως μια συνεχής πρόοδος, μια τελείως διαφορετική προσέγγιση από αυτή του Ησιόδου, που έβλεπε την πορεία του ανθρώπινου γένους ως παρακμή. Στόχοι του Πρωταγόρα μέσα από το μύθο: Επιχειρήματα Πρωταγόρα για το διδακτό της αρετής: 1. Διαγράφει την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας ως συνεχούς πορείας εξανθρωπισμού και βελτίωσης της ζωής. 2. Υπερασπίζεται τη δημοκρατική αντίληψη στη λήψη των αποφάσεων. 3. Απαντά στην αμφισβήτηση του Σωκράτη για το διδακτό της αρετής. 1. Οι τεχνικές γνώσεις δεν έχουν μοιραστεί σε όλους τους ανθρώπους. Ένας που κατέχει την ιατρική τέχνη μπορεί να καλύψει πολλούς ιδιώτες. Γι αυτό και για τεχνικά ζητήματα οι Αθηναίοι μόνο στους ειδικούς επιτρέπουν να εκφέρουν γνώμη. 2. Όλοι οι άνθρωποι κατέχουν τις προϋποθέσεις (την αἰδῶ και τη δίκη) για συμμετοχή στην πολιτική αρετή, η οποία δεν είναι έμφυτη. Ο άνθρωπος δε γεννιέται, αλλά γίνεται κάτοχος της πολιτικής αρετής μέσα από τη διδαχή και την προσπάθεια. 3. Όλοι οι άνθρωποι συμμετέχουν ή πρέπει να συμμετέχουν στα πολιτικά ζητήματα («πάντες μετεχόντων», «νόσος της πόλεως»). Γι αυτό και στα πολιτικά ζητήματα όλοι εκφέρουν γνώμη.

4 ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ-ΚΕΦ. ΙΓ Θέμα: Οι Αθηναίοι πιστεύουν στο διδακτό της αρετής Αποδεικτέα θέση: «Ότι όμως (οι Αθηναίοι) δεν πιστεύουν ότι η αρετή αυτή έρχεται από τη φύση ούτε από τύχη αλλά διδάσκεται, και τη φτάνει, όποιος τη φτάνει, με την επιμέλειά του» Προκείμενες α. Για τα έμφυτα ελαττώματα (η ασχήμια, το μικρόσωμο, η καχεκτικότητα ) οι άνθρωποι ούτε θυμώνουν ούτε συμβουλεύουν ούτε διδάσκουν ούτε τιμωρούν αυτούς που τα έχουν. β. Από την άλλη, για τα αγαθά που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι αποτέλεσμα αγωγής, οι άνθρωποι συμβουλεύουν και τιμωρούν όσους έχουν τ αντίθετά τους κακά (οι ποινές έχουν νόημα μόνο στη θεραπεία ανθρώπινων αδυναμιών που μπορούν να εξαλειφθούν με προσπάθεια και διδασκαλία). γ. Έτσι, οι άνθρωποι και οι Αθηναίοι τιμωρούν την αδικία (#δίκης) και την ασέβεια (#αἰδοῦς), δηλ. τα αντίθετα της πολιτικής αρετής, γιατί πιστεύουν ότι με την επιμέλεια και τη μάθηση μπορούν ν αποκτήσουν οι άνθρωποι αυτήν την αρετή. δ. Επιπλέον, οι άνθρωποι και οι Αθηναίοι τιμωρούν αυτούς που δε συμμετέχουν στην πολιτική αρετή όχι για λόγους αντεκδίκησης, αλλά επειδή θεωρούν την ποινή μέσο σωφρονιστικό και παιδευτικό. Άρα Οι Αθηναίοι πιστεύουν ότι η αρετή διδάσκεται και μαθαίνεται. Η άποψη του Πρωταγόρα για τον παιδευτικό και τελολογικό χαρακτήρα της ποινής είναι πρωτοποριακή και επαναστατική για μια εποχή στην οποία η ποινή γινόταν αντιληπτή ως μορφή εκδίκησης. Ο Πρωταγόρας ζητά τον εξανθρωπισμό της δικαιοσύνης. Παρόμοιες θέσεις για το νόημα της ποινής θα εκφραστούν αργότερα, στα χρόνια του Διαφωτισμού (δες ΥΑΠ. σ. 120). Κριτική συλλογισμού Πρωταγόρα 1. Η άποψή του για το σωφρονιστικό και παιδευτικό, παιδαγωγικό χαρακτήρα της ποινής αποτελεί γενίκευση. 2. Το ίδιο ισχύει και για την άποψη ότι οι Αθηναίοι τιμωρούν όσους αδικούν με το σκεπτικό ότι αδιαφόρησαν για την απόκτηση της πολιτικής αρετής. Πρόκειται για θέση που δεν έχει αποδειχτεί. 3. Παρουσιάζεται το σόφισμα της «λήψεως του αιτουμένου», καθώς καταλήγει σε συμπέρασμα χρησιμοποιώντας θέσεις που δεν έχουν αποδειχτεί (δες ΥΑΠ, σ. 160). 4. Βασίζει τα επιχειρήματά του και την ισχύ τους στην κοινή πίστη (δες ΥΑΠ, σ. 115), στο γεγονός ότι τα πιστεύει η πλειοψηφία.

5 ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ-ΚΕΦ. ΙΓ Θέμα: Οι Αθηναίοι πιστεύουν στο διδακτό της αρετής Αποδεικτέα θέση: «Ότι όμως (οι Αθηναίοι) δεν πιστεύουν ότι η αρετή αυτή έρχεται από τη φύση ούτε από τύχη αλλά διδάσκεται, και τη φτάνει, όποιος τη φτάνει, με την επιμέλειά του» Προκείμενες α. Για τα έμφυτα ελαττώματα (όπως είναι ) οι άνθρωποι..... β. Από την άλλη, για τα αγαθά που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι αποτέλεσμα αγωγής, οι άνθρωποι..... γ. Έτσι, οι άνθρωποι και οι Αθηναίοι τιμωρούν την αδικία (#δίκης) και την ασέβεια (#αἰδοῦς), τα αντίθετα..., γιατί πιστεύουν..... δ. Επιπλέον, οι άνθρωποι και οι Αθηναίοι τιμωρούν αυτούς που δε συμμετέχουν στην πολιτική αρετή όχι για λόγους αντεκδίκησης, αλλά επειδή θεωρούν την ποινή μέσο σωφρονιστικό και παιδευτικό. Άρα Οι Αθηναίοι πιστεύουν ότι η αρετή. Σχολιάστε την άποψη του Πρωταγόρα για το χαρακτήρα της ποινής (δες και ΥΑΠ. σ. 120) Έχοντας συμπληρώσει το διάγραμμα της συλλογιστικής πορείας του Πρωταγόρα, προχωρήστε στην αξιολόγησή της (συμβουλευτείτε την άσκηση στη σ. 115 και την ανάλυση του όρου «σόφισμα της λήψεως του αιτουμένου» στη σ. 160 στο βιβλίο της ΥΑΠ). Παρατηρήσεις:

6 ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦ. ΙΔ ΘΕΜΑ: Διδάσκουν ή όχι οι πολιτικοί άνδρες την πολιτική αρετή στα παιδιά τους; Ο Πρωταγόρας θα απαντήσει χρησιμοποιώντας: Όχι πια το μύθο αλλά το λόγο, δηλαδή κάνοντας χρήση της λογικής ανάλυσης και τεκμηριώνοντας με επιχειρήματα (θυμηθείτε ότι ο μύθος και ο λόγος αποτελούν τις δύο κύριες μεθόδους διδασκαλίας των σοφιστών). Αν οι Αθηναίοι, άρα και οι πολιτικοί τους άνδρες, θεωρούν ότι η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η ευσέβεια, δηλ. η αρετή είναι διδακτή (δες κεφ. ΙΓ ) και ότι είναι επίσης αναγκαία τόσο: για την πόλη, γιατί διασφαλίζει την ύπαρξή της ως υγιούς οργανισμού. Η πόλη παραλληλίζεται με έναν οργανισμό του οποίου η υγεία απειλείται από ασθένειες και στην οποία, όπως και σε έναν οργανισμό, η υγεία εξασφαλίζεται με την αποκοπή επιμέρους μελών της. όσο και για τον πολίτη, γιατί του εξασφαλίζει την επιβίωση και την ομαλή συμβίωση: η μη συμμετοχή του στην πολιτική αρετή συνεπάγεται νουθεσίες, τιμωρίες (παιδαγωγικός χαρακτήρας ποινής, κεφ. ΙΓ ) αλλά επίσης και εξορία, θανατική ποινή, δήμευση περιουσίας και καταστροφή της οικογένειας γι αυτούς που θα θεωρηθούν καρκίνωμα της πόλης. Τότε Οι σπουδαίοι αυτοί άνθρωποι θα φάνταζαν παράξενοι, αν δίδασκαν όλα τα άλλα (που δεν είναι αναγκαία) και όχι τα πιο ουσιώδη για τη ζωή των παιδιών τους. Άρα πρέπει να θεωρήσουμε ότι διδάσκουν την πολιτική αρετή. Πώς αντιλαμβάνεται ο Πρωταγόρας την αρετή στο κεφ. ΙΔ ; Δίνει ποικιλώνυμη διάσταση στην αρετή (δικαιοσύνη, οσιότητα, σωφροσύνη). Την αντιμετωπίζει χρησιμοθηρικά, ως κάτι που είναι πρακτικά χρήσιμο στη ζωή του ανθρώπου και που η απώλειά του συνεπάγεται οδυνηρές συνέπειες. Άρα, συμφέρει τον άνθρωπο και την κοινωνία η άσκηση της αρετής. Δε βλέπει στην αρετή, αντίθετα με το Σωκράτη, ηθική ποιότητα. Αξιολογήστε το συλλογισμό του Πρωταγόρα. Απαντά στην ερώτηση με ερώτηση. Δε λέει τι πραγματικά συμβαίνει, αλλά τι πρέπει να συμβαίνει. Τεκμηριώνει τη σπουδαιότητα της αρετής στις βαρύτατες συνέπειες που έχει για τον πολίτη η απουσία της. Στην ουσία δε χρησιμοποιεί τεκμηριωμένα επιχειρήματα αλλά σοφίσματα (που στηρίζονται στο τι είναι ή δεν είναι λογικό να συμβαίνει).

7 ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦ. ΙΔ ΘΕΜΑ: Διδάσκουν ή όχι οι πολιτικοί άνδρες την πολιτική αρετή στα παιδιά τους; Ποια μέθοδο δηλώνει ο Πρωταγόρας ότι θα χρησιμοποιήσει στην απάντησή του στο κεφάλαιο αυτό; Αν οι Αθηναίοι, άρα και οι πολιτικοί τους άνδρες, θεωρούν ότι η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η ευσέβεια, δηλ. η αρετή είναι διδακτή (δες κεφ. ΙΓ ) και ότι είναι επίσης αναγκαία τόσο: για την πόλη, γιατί όσο και για τον πολίτη, γιατί.. Τότε Οι σπουδαίοι αυτοί άνθρωποι θα φάνταζαν παράξενοι, αν..... Πώς αντιλαμβάνεται ο Πρωταγόρας την αρετή στο κεφ. ΙΔ (δες σ. 121 στο βιβλίο της ΥΑΠ); Αξιολογήστε το συλλογισμό του Πρωταγόρα