Αντίληψη, νόηση και πολιτισμός. Σταθερότητα και οπτική πλάνη Αισθητική αντίληψη τέχνη Νοητικές διεργασίες Ερμηνείες νοητικών διαφορών

Transcript

1 Αντίληψη, νόηση και πολιτισμός Σταθερότητα και οπτική πλάνη Αισθητική αντίληψη τέχνη Νοητικές διεργασίες Ερμηνείες νοητικών διαφορών

2 Δύο σχολές για την ερμηνεία της αντιληπτικής σταθερότητας Γενετιστές. Η δομή του νευρικού συστήματος (και όχι η εμπειρία) είναι αυτή, η οποία καθορίζει την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα (π.χ. Gibson, 1966). Εμπειριστές. Η αντίληψη καθορίζεται από «λειτουργικές συναλλαγές» του οργανισμού με τα εισερχόμενα ερεθίσματα. Η ερμηνεία των ερεθισμάτων βασίζεται στην προηγούμενη εμπειρία (π.χ. Brunswik, 1956).

3 Δύο εμπειριστικές υποθέσεις για την αντιληπτική σταθερότητα: η περίπτωση της οπτικής πλάνης (Segall et al., 1966) Η οπτική πλάνη προκαλείται επειδή οι συνήθειες συναγωγής συμπερασμάτων εφαρμόζονται με ακατάλληλο τρόπο σε περιστάσεις μη οικολογικά αντιπροσωπευτικές. Σε διαφορετικά οικολογικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα αναπτύσσονται διαφορετικές συνήθειες συναγωγής συμπερασμάτων.

4 Η αντίληψη των χρωμάτων (Berlin & Kay, 1969) Βασικά και παράγωγα ονόματα χρωμάτων. Ιεράρχηση αναγνώρισης-ονομασίας των χρωμάτων: Βασικές ομοιότητες, αλλά και επιμέρους διαφορές μεταξύ φυλών όσον αφορά τη διάκριση των χρωμάτων. Ορισμένες φυλές χρησιμοποιούν κοινό όνομα για διαφορετικά χρώματα, π.χ. πράσινο και γαλάζιο (Bornstein, 1973). Αυτό συνιστά ένδειξη, αλλά όχι απόδειξη, αντίστοιχης βιολογικής προσαρμογής.

5 Αισθητική αντίληψη τέχνη Όταν οι έρευνες μελετούν το καλλιτεχνικό ύφος, παρατηρούνται διαπολιτισμικές διαφορές. Όταν οι έρευνες μελετούν τους αντιληπτικούς μηχανισμούς για την αξιολόγηση της τέχνης, παρατηρείται μεγαλύτερη συμφωνία μεταξύ πολιτισμών (Berlyne, 1980).

6 Μια ψυχολογική θεωρία για την αισθητική (Berlyne, 1971, 1974, 1980) Υπάρχουν ψυχολογικοί παράγοντες που καθορίζουν την αισθητική αντίληψη ανεξαρτήτως καλλιτεχνικού ύφους. Η ενασχόληση με την τέχνη αποτελεί ειδική εκδήλωση διερευνητικής συμπεριφοράς. Συνδέεται τόσο με την αισθητηριακή αντίληψη όσο και με τα κίνητρα. Ερεθίσματα που διεγείρουν την περιέργεια: ο νεωτερισμός, η αβεβαιότητα/αμφιβολία, η ασυνέπεια, η πολυπλοκότητα. Η συνάφεια της εκδήλωσης ενδιαφέροντος με τις παραπάνω μεταβλητές είναι καμπυλόγραμμη.

7 Προσεγγίσεις των διαπολιτισμικών διαφορών στην αισθητική Η αισθητική προτίμηση φυσικών και κατασκευασμένων περιβαλλόντων έχει συνδεθεί με το οικολογικό πλαίσιο των υπό μελέτη ομάδων (Kaplan & Kaplan, 1989). Η αισθητική αξιολόγηση συναρτάται με το βαθμό στον οποίο τα συγκεκριμένα ερεθίσματα προσομοιάζουν σε ένα τυπικό δείγμα της κατηγορίας τους, δηλαδή μπορούν να θεωρηθούν πρωτοτυπικά (Whitfield, 1983). Η εξελικτική προσέγγιση της αισθητικής υπογραμμίζει τη λειτουργική-προσαρμοστική αξία των αισθητικών επιλογών για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους (Orians, 1998).

8 Πολιτισμός και νοητικές διεργασίες Η Μεγάλη Διαίρεση («πρωτόγονοι» vs. «πολιτισμένοι»). Η θεωρία της πολιτισμικής εξέλιξης (Tylor, Fraser, 1890): μονογραμμική, «δαρβινική» αντίληψη για την εξέλιξη των λαών. Η θεωρία της προ-λογικής σκέψης (Lévy-Bruhl, 1910): απουσία αποφυγής της λογικής ασυμβατότητας, νόμος της συμμετοχής. Η θεωρία της ψυχικής ενότητας του ανθρώπινου γένους (Boas, 1911): όλες οι ανθρώπινες ομάδες διαθέτουν βασικές νοητικές ικανότητες, ενώ οι πολιτισμικές διαφορές εντοπίζονται στις περιστάσεις όπου εφαρμόζονται οι γνωστικές διεργασίες.

9 Κριτική του βιολογικού ντετερμινισμού για τις πολιτισμικές διαφορές στη νοημοσύνη (Segall, 1976) Οι δι-ομαδικές διαφορές μπορεί να οφείλονται αποκλειστικά σε μη γενετικούς παράγοντες. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το IQ είναι πιο εμφανείς σε ομάδες με χαμηλό IQ. Η μεροληψία των τεστ νοημοσύνης λειτουργεί σε βάρος των πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων. Η δι-ατομική διακύμανση των γονιδίων είναι πολύ μεγαλύτερη από τη δι-ομαδική διακύμανση. Η γενετική εξέλιξη είναι πολύ βραδύτερη της πολιτισμικής εξέλιξης.

10 Δύο παραδοχές για τη διαπολιτισμική μελέτη των νοητικών ικανοτήτων Η νοημοσύνη μπορεί να οριστεί με τον ίδιο τρόπο στις διάφορες ανθρώπινες ομάδες. Η νοημοσύνη μπορεί να μετρηθεί έγκυρα και αξιόπιστα σε κάθε ομάδα.

11 Ορισμοί της νοημοσύνης σε μη-δυτικές κοινωνίες (Segall et al., 1996) Νιγηρία: τεχνογνωσία + συμμόρφωση Ουγκάντα: σοφία + κοινωνικές δεξιότητες Ζάμπια: Συνεργασία, υπακοή Ακτή Ελεφαντοστού: Παρατήρηση, μάθηση, επιδεξιότητα + προθυμία, υπευθυνότητα Γουατεμάλα: Εξυπνάδα, επινοητικότητα Μαλαισία: Ομιλία, κοινωνικές δεξιότητες Κίνα: Δημιουργικότητα, γνώση + μίμηση, προσοχή Αυστραλία: Δημιουργικότητα, γνώση + επικοινωνία, γλώσσα

12 Τελικά, πόσες διαστάσεις νοημοσύνης; Διακρίνονται δύο διαστάσεις: (α) η τεχνολογική και (β) η κοινωνική. Στις Δυτικές κοινωνίες, η τεχνολογική διάσταση τονίστηκε σε βάρος της κοινωνικής κυρίως λόγω της επίδρασης της γραφής (τυπογραφίας). Στις μη-δυτικές κοινωνίες, η τεχνολογική διάσταση συνήθως υποτάσσεται στην κοινωνική, η οποία τονίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις παρά τις σχέσεις με αντικείμενα, το «είναι» παρά το «έχειν».

13 Πολιτισμικές διαφορές στη γνώση: Η ερμηνεία της Ανεπάρκειας (Cole & Bruner, 1974) Ορισμένες ομάδες υστερούν νοητικά λόγω «πολιτισμικής στέρησης», δηλ. έλλειψης των κατάλληλων περιβαλλοντικών ερεθισμάτων (π.χ. αποστέρηση της μητρικής φροντίδας, φτωχή γλωσσική επικοινωνία, ρύπανση). Οι προτεινόμενοι τρόποι παρέμβασης (π.χ. «αντισταθμιστική εκπαίδευση») τείνουν να διαιωνίζουν την εξάρτηση και την αδυναμία.

14 Πολιτισμικές διαφορές στη γνώση: Η ερμηνεία της Διαφοράς (Cole & Bruner, 1974) Οι διαφορές γίνονται αποδεκτές με βάση λειτουργικά κριτήρια χωρίς να αξιολογούνται. Αντ αυτού, διερευνώνται οι δεξιότητες και οι αξίες που επιλέγει κάθε ομάδα (ημική προσέγγιση έναντι επιβεβλημένης ητικής). Οι προτεινόμενοι τρόποι παρέμβασης δίνουν έμφαση στην αυτονομία και ανασυγκρότηση της ομάδας, καθώς και στην ανάγκη για ευρύτερη κοινωνική αλλαγή.

15 Επέκταση του Δυτικού προτύπου για τη νοημοσύνη Γνωστική ικανότητα (παραδοσικό IQ) Λεκτικές δεξιότητες Πρακτικές δεξιότητες Συναισθηματική νοημοσύνη (π.χ. Goleman, 1998) Κατανόηση των συναισθημάτων μας Έλεγχος των συναισθημάτων Αναζήτηση κινήτρων για τον εαυτό Κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων Χειρισμός των διαπροσωπικών σχέσεων

16 Γλώσσα και νόηση: Ο γλωσσικός σχετικισμός (Whorf, 1976) Πέρα από εργαλείο αναπαραγωγής της σκέψης, η γλώσσα επιδρά στη διαμόρφωση των ιδεών και καθοδηγεί τη νοητική δραστηριότητα. Τα εμπειρικά δεδομένα αμφισβητούν την ερμηνεία και τη μεθοδολογία του γλωσσικού σχετικισμού. Οι γλωσσικές διαφορές έχουν προσαρμοστικό χαρακτήρα και δεν υπονοούν ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά (Berry et al., 2002).

17 Γλώσσα και νόηση: Οικουμενικά στοιχεία (Berry et al., 2002) Οι διεργασίες για την κατάκτηση της γλώσσας είναι εγγενείς και ανεξάρτητες του πολιτισμικού πλαισίου. Διάκριση μεταξύ επιφανειακής δομής της γλώσσας (όπου οι διαπολιτισμικές διαφορές είναι εμφανείς ), αφενός, και βαθιάς δομής (όπου κυριαρχούν τα οικουμενικά στοιχεία), αφετέρου.

18 Γλώσσα και νόηση: Διγλωσσία Έχει βρεθεί ότι, META τον έλεγχο για την κοινωνική τάξη και το επίπεδο εκπαίδευσης, τα δίγλωσσα παιδιά εμφανίζουν καλύτερη επίδοση στις δοκιμασίες των τεστ νοημοσύνης (Lambert & Anisfeld, 1969). Διάκριση μεταξύ προσθετικής και αφαιρετικής διγλωσσίας, ανάλογα με το (υψηλό ή χαμηλό, αντίστοιχα) κύρος της δεύτερης γλώσσας. Οι διαστάσεις αυτές συνδέονται με την εθνοτική ταυτότητα και την στρατηγική επιπολιτισμοποίησης (π.χ. εναρμόνιση ή αφομοίωση) (Lambert, 1977).