Κωνσταντίνου Καβάφη:

Transcript

1 1 Κωνσταντίνου Καβάφη: Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ 595 μ.χ. «Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά. Εις σε προστρέχω Τέχνη της ποιήσεως, που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω. Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. - Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως, Που κάμνουνε - για λίγο να μη νοιώθεται η πληγή». (1921) Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου: 1η ερώτηση: Γιατί ο Καβάφης υποδύεται ένα άγνωστο πρόσωπο, έναν ιστορικά ανύπαρκτο ποιητή του 549 μ.χ ;Eχετε σκεφτεί πώς θα λειτουργούσε η «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου..», αν απλώς είχε τον τίτλο «Μελαγχολία ποιητού»;

2 2 Ως γνωστόν ο Καβάφης συχνά χρησιμοποιούσε ιστορικά ή μη πρόσωπα, για να εκφράσει τις δικές του σκέψεις. Με αυτόν τον τρόπο γίνονται καθολικά βιώματα. Ο σκοπός του ήταν να παρουσιάσει το φόβο όλων των ανθρώπων μπροστά στα γηρατειά. Εάν είχε τον τίτλο: «Μελαγχολία ποιητού», όλοι θα τον ταύτιζαν με τον Καβάφη. Ακόμη οι λέξεις του τίτλου και η στίξη πετυχαίνουν την απαραίτητη αποστασιοποίηση του από τον Ιάσωνα. Κλεάνδρου. 2η ερώτηση: Με ποιους εκφραστικούς τρόπους επιτυγχάνεται η επικοινωνία του ποιητή με την Τέχνη της Ποίησης; Ποιο είναι το κλίμα της επικοινωνίας αυτής; Η επικοινωνία του ποιητή με την τέχνη του επιτυγχάνεται χάρη στην προσωποποίηση. Η ποίηση γιατρεύει, πρόσκαιρα δυστυχώς, τις πληγές που του αφήνει ο χρόνος. Επίσης «τα φάρμακα της», η Φαντασία και ο Λόγος, προσωποποιούνται. Αλλα σχήματα λόγου: - υπερβατό: «νάρκης του άλγους δοκιμές» - επανάληψη: «πληγή από φρικτό μαχαίρι», «Τέχνη της ποιήσεως». - μεταφορές: «το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου / είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι» 3η ερώτηση: Στο ποίημά του: «Εκόμισα εις την Τέχνην» ο Καβάφης αναφέρει μεταξύ άλλων για την ποίηση: «Ξέρει να σχηματίζει μορφήν της καλλονής/ σχεδόν ανεπαισθήτως τον βίον συμπληρούσα». Ποια η σχέση των στίχων αυτών με το ποίημα που εξετάζουμε; Στο απόσπασμα: «Εκόμισα εις την Τέχνην» ο Καβάφης τονίζει πως η ποίηση δίνει χαρά στον ποιητή και κάνει τη ζωή του πλήρη. Για αυτό επουλώνει τα σημάδια του χρόνου, όπως επιθυμεί ο Ιάσων Κλεάνδρου, δυστυχώς όμως όχι μόνιμα. Απλά απαλύνει τη θλίψη από τη σωματική φθορά. Αναγνωρίζεται επομένως και στα δυο ποιήματα η μεγάλη αξία της ποίησης στην ανθρώπινη ζωή. ( «Εκόμισα εις την Τέχνην»

3 3 Κάθομαι και ρεμβάζω Επιθυμίες και αισθήσεις εκόμισα εις την Τέχνην κάτι μισοειδωμένα πρόσωπα ή γραμμές Ερώτων ατελών κάτι αβέβαιες μνήμες. Ας αφεθώ σ αυτήν. Ξέρει να σχηματίζει Μορφήν της Καλλονής σχεδόν ανεπαισθήτως τον βίον συμπληρούσα, συνδυάζουσα εντυπώσεις, συνδυάζουσα τες μέρες.} Εργασίες του σχολικού βιβλίου 1. Διαβάστε το ποίημα του Καρούζου Διερώτηση για να μην κάθομαι άνεργος. Που εντοπίζεται ο διάλογος με την καβαφική Μελαγχολία; Με ποιες άλλες ποιητικές επιλογές αντιπαραθέτει ο Καρούζος την προσωπική του στάση απέναντι στα ποιήματα; Διερώτηση για να μην κάθομαι άνεργος: Ποτέ στ' αλήθεια δεν το 'μαθα τι είναι τα ποιήματα Είναι πληγώματα; Είναι ομοιώματα; Φενάκη; Φρεναπάτη; Φρενάρισμα ίσως; Ταραχώδη κύματα; Τι είναι τα ποιήματα; Είναι εκδορές απλά γδαρσίματα; Είναι σκαψίματα; Είναι ιώδιο; Είναι φάρμακα; Είναι γάζες; Επίδεσμοι; Παρηγοριά ή διαλείμματα; Πολλοί τα βαλσαμώνουν ως μηνύματα. Εγώ τα λέω ενθύμια φρίκης. Ν. Καρούζος Το ποίημα του Καρούζου παρουσιάζει πολλές απόψεις σχετικά με το τι είναι ένα ποίημα. Κοινό σημείο τους αποτελεί ο πόνος που προκαλείται για τη δημιουργία του αλλά και το καταφύγιο που προσφέρει στον ποιητή. Ο διάλογος με την καβαφική «Μελαγχολία» υπάρχει στους στίχους: «είναι ιώδιο; είναι φάρμακα; / είναι γάζες επίδεσμοι / παρηγοριά ή διαλείμματα;»

4 4 Ο Καρούζος όμως θεωρεί πως ποιήματα είναι διαλείμματα παρηγοριάς και καταλήγει πως είναι ενθύμια φρίκης, ενώ ο Καβάφης τη θεωρεί μοναδική ανακούφιση. Β) Στον βυζαντινής τεχνοτροπία πίνακα του Νίκου ο Εγγονόπουλου, η θυσία του ποιητή (1935) είναι εμφανής ο διάλογος με «τη Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου».Χαρακτηριστική είναι η επιγραφή στον πίνακα: «Η θυσία του ποιητή Ιάσωνος Κλεάνδρου εν Κομμαγηνή» Εσείς πώς αντιλαμβάνεστε την αναφορά στο καβαφικό ποίημα; Ο Εγγονόπουλος διαλέγεται με «τη Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου» στα παρακάτω σημεία: - αντικαθιστά την μελαγχολία με την θυσία τονίζοντας την πληγή των γηρατειών. - Φαίνεται από τον πίνακα πως πρόκειται για μια βυζαντινή πόλη του 6ου αιώνα μ.χ. - «Στην πληγή από φρικτό μαχαίρι» ενώ προσεύχεται στην τέχνη της ποίησης, στο βωμό έχει τοποθετήσει το μαχαίρι (αντί για το κριάρι), για να δείξει πως θυσίασε τη ζωή του στην ποίηση. Γενικά χρειάζεται ένα εξιλαστήριο θύμα για να λυτρώσει τους άλλους από το φόβο της φθοράς του χρόνου. Αυτό δεν μπορεί να είναι άλλος από τον ποιητή που θυσιάζεται ως πνευματικός άνθρωπος για να σώσει τους υπολοίπους. Xρήσιμες Ερμηνευτικές επισημάνσεις 1. Mπορεί η ποίηση να νικήσει τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος; Τα γηρατειά είναι κάτι αναπόφευκτο. Ο άνθρωπος αισθάνεται φόβο όταν αντιλαμβάνεται ότι έχει ήδη διανύσει ο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και βλέπει τα σημάδια της φθοράς επάνω του. Τότε η ποίηση μπορεί προσωρινά να βοηθήσει ώστε να αντιμετωπίσει αυτή

5 5 τη δύσκολη κατάσταση. Όντας δημιουργικός αποφεύγει απαισιόδοξες σκέψεις και μπορεί να ξαναζήσει με τη φαντασία του παλιές ευτυχισμένες στιγμές. 2. Συμμερίζεστε την οδύνη του Ιάσωνα ή πιστεύετε ότι τα γηρατειά όπως άλλωστε και κάθε περίοδος της ανθρώπινης ζωής - επιφυλάσσουν και ευχάριστες στιγμές; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας. Σαφώς υπάρχουν και ευχάριστες στιγμές. Το ηλικιωμένο άτομο διαθέτει πείρα ζωής, έχει αποκτήσει οικογένεια, καταξίωση στο επάγγελμά του και απολαμβάνει πλέον τους καρπούς των κόπων του. Μπορεί να βοηθήσει στην ανατροφή των εγγονιών του, να βοηθήσει τα παιδιά του ποικιλοτρόπως, να βιώσει ευτυχισμένες στιγμές και δεν απομακρύνεται από την κοινωνική ζωή. Εφόσον λοιπόν δεν αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα υγείας και έχει συντροφιά, θα ζήσει ευχάριστες στιγμές. Βέβαια μπορούμε να συμμεριστούμε την οδύνη του Ιάσωνα, εφόσον γερνά και βλέπει όλες τις φθορές σωματικές ή και διανοητικές. Η ζωή όμως συνεχίζεται και οφείλει να προχωρήσει και να τη χαρεί. Αν δεν συνειδητοποιήσει αυτό, θα αισθάνεται δυστυχισμένος. Η λέξη προσαρμογή είναι το μυστικό για μια ευτυχισμένη ζωή μέχρι τα βαθειά γεράματα. 3. Τι συμβολίζει η αναφορά στην Κομαγηνή και το 595 μ.χ.; Η Κομμαγηνή ήταν κρατίδιο της Συρίας, το οποίο όμως καταστράφηκε. Το αναφέρει και ο Σεφέρης στον Τελευταίο Σταθμό. Ο Χρόνος: το 595 μ.χ είναι εποχή παρακμής της πρωτοβυζαντινής εποχής. Άρα αυτή η παρακμή ταιριάζει με το γήρας του Κλεάνδρου. 4. Γιατί στον πρώτο στίχο ο Καβάφης έχει δυο παρόμοιες λέξεις (μορφή και σώμα) ενώ αντιπαθεί την περιττολογία; Η λέξη μορφή μπορεί να σημαίνει το πρόσωπο και γενικά τον εσωτερικό κόσμο του ποιητή, ενώ η λέξη σώμα έχει τη συνηθισμένη της σημασία. Βιβλιογραφία «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», (το βιβλίο του καθηγητή), Ο.Ε.Δ.Β εκδ. ε, Μαλάνος Τ., Ο ποιητής Κ.Π. Καβάφης (ο άνθρωπος και το έργο του), μελέτη,

6 6 Άπαντα Κ.Π. Καβάφη, επιμ. Γ. Π. Σαββίδης, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1986 Παρίσης Ι. Παρίσης Ν., «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων», Ο.Ε.Δ.Β. Vitti M., «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1978.