ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Α Ομάδα

Transcript

1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Α Ομάδα Α.1. α. Λάθος β. Λάθος γ. Σωστό δ. Λάθος ε. Λάθος Α.2. α) Με τον όρο Τανζιμάτ περιγράφεται μία μεγάλη περίοδος μεταρρυθμιστικών προσπαθειών στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ως πλέον σημαντική στιγμή της προσπάθειας αυτής θεωρείται η έκδοση, στις 6 Φεβρουαρίου του 1856, στην Κωνσταντινούπολη από τον Σουλτάνο ενός «Χάττι Χονμαγιούν» (Αυτοκρατορική Γραφή) που επικύρωνε τις παλαιότερες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία και ιδιαίτερα τις εξαγγελίες του Γκίούλ Χανε (1839). Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, που έγιναν κάτω από την πίεση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων την επαύριο του Κριμαϊκού πολέμου, εξασφάλιζαν την ισότητα ανάμεσα στις θρησκευτικές ομάδες της αυτοκρατορίας και, κατά συνέπεια, ενίσχυαν την οικονομική, κοινωνική και πολιτική θέση των χριστιανών, ιδιαίτερα των Ελλήνων. Πολλοί από τους ισχυρούς Έλληνες της αυτοκρατορίας είδαν σε αυτές τις εξελίξεις μία σημαντική ευκαιρία επέκτασης της επιρροής τους στον οθωμανικό χώρο, πράγμα που απομάκρυνε το ενδιαφέρον τους από το μικρό και ταπεινωμένο -στη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμουελληνικό βασίλειο. β) Τάγματα Εργασίας(Αμελέ Ταμπουρού): Μέτρο εξόντωσης που εφάρμοσαν οι Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων στα πλαίσια του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι άνδρες άνω των 45 ετών που δεν στρατεύονταν, επάνδρωσαν τα τάγματα εργασίας. Εκεί πολλοί πέθαναν από κακουχίες, πείνα και αρρώστιες. Όσοι είχαν ηλικία ετών μπορούσαν αρχικά να εξαγοράσουν τη στρατιωτική τους θητεία. γ) Υπουργείο Περιθάλψεως: Τον Ιούλιο του 1917 (είχε επικρατήσει ο Βενιζέλος και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα) ιδρύθηκε το Υπουργείο Περιθάλψεως. Για πρώτη φορά θεσμοθετήθηκε η περίθαλψη και για τις οικογένειες των

2 εφέδρων που βρίσκονταν στο μέτωπο καθώς και για τις οικογένειες των θυμάτων του πολέμου. Επίσης, με τη μέριμνα του Υπουργείου Περιθάλψεως έγινε αρχικά η παλιννόστηση των ευπορότερων προσφύγων που προέρχονταν από ορισμένες μόνο περιοχές της Δυτικής Μικράς Ασίας στις εστίες τους. Τέλος, το Υπουργείο Περιθάλψεως ανέλαβε το έργο της προσωρινής στέγασης των προσφύγων και ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό. Β.1. Η αλλαγή των ρυθμών ανάπτυξης από τη δεκαετία του 1860 και μετά, οδήγησε αναγκαστικά σε νέο δανεισμό. Οι περιορισμένοι πόροι της χώρας, σε συνδυασμό με τα έκτακτα έξοδα που επέβαλαν οι διαρκείς εθνικές κρίσεις, καθιστούσαν αδύνατη την εξοικονόμηση κεφαλαίων για δημόσιες επενδύσεις. Ο εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του 1880, και μέσα σε λίγα μόλις χρόνια η χώρα βρέθηκε να οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου προϋπολογισμού της. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων αυτών χρησίμευσε για την κάλυψη των τρεχόντων ελλειμμάτων των εθνικών προϋπολογισμών, καθώς και των δαπανών των στρατιωτικών κινητοποιήσεων (του και του ) και των εξοπλισμών ( δραχμές από τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για τη ναυπήγηση τριών θωρηκτών το 1889). Επίσης μεγάλα ποσά διατέθηκαν για την αποπληρωμή παλαιότερων δανείων. Μικρό μέρος απέμενε για παραγωγικές επενδύσεις και δημόσια έργα, ποσό όμως απαραίτητο, χωρίς το οποίο τα έργα αυτά δεν θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν. Β.2. Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Σύμβασης και οι όροι της, οι πρόσφυγες που βρίσκονταν στην Ελλάδα αντέδρασαν έντονα. Σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας συγκρότησαν συλλαλητήρια, διατρανώνοντας την απόφασή τους να εμποδίσουν την εφαρμογή της 13. Η πραγματικότητα όμως, όπως είχε διαμορφωθεί μετά την έξοδο χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους και την άρνηση της Τουρκίας να δεχτεί την επιστροφή τους, ανάγκασε την ελληνική αντιπροσωπεία να συμφωνήσει. Εξάλλου η υπογραφή της Σύμβασης υποβοηθούσε τις βλέψεις των ηγετών των δύο χωρών (Βενιζέλου και Κεμάλ) για τη διασφάλιση και αναγνώριση των συνόρων τους, την επίτευξη ομοιογένειας και την απρόσκοπτη ενασχόληση με την εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη. Σύμφωνη ήταν και η Κοινωνία των Εθνών. Οι πρόσφυγες έμειναν με την πικρία ότι το δίκαιο και τα συμφέροντά τους θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων του ελληνικού κράτους. Γ.1. Β Ομάδα Στη διάρκεια του 19 ου αιώνα παρατηρήθηκε έντονη κινητικότητα στον ελλαδικό χώρο. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ελληνικά προσφυγικά ρεύματα ήρθαν προς την κυρίως Ελλάδα, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση του νέου κράτους ενώ αντίθετα, κατά τις πρώτες δεκαετίας της Ανεξαρτησίας, Έλληνες της υπαίθρου μετακινήθηκαν είτε προς τα αστικά κέντρα είτε προς το εξωτερικό. Οι πόλεις μεγάλωναν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχαν κάποια ομοιότητα, στο διάστημα που μας απασχολεί, με τα βιομηχανικά, εμπορικά, χρηματιστικά, αστικά κέντρα της Δύσης. Για τα ευρωπαϊκά μέτρα οι πόλεις της μικρής Ελλάδας έμοιαζαν περισσότερο με μεγάλα

3 χωριά. Η μετακίνηση ανθρώπων από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα δεν στόχευε αποκλειστικά σε εγκατάσταση στον αστικό χώρο, όπου η αργή ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων δεν έδινε στους νεοφερμένους πολλές ευκαιρίες. Παρ όλα αυτά, σύμφωνα με την πρώτη πηγή της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, ο αγρότης του χωριού, στα πλαίσια των πρώτων δεκαετιών της ανεξαρτησίας, βρισκόταν αντιμέτωπος με μια σειρά δύσκολων καταστάσεων όπως ήταν η φτώχεια και η αμάθεια. Επίσης, κυριαρχούσε η ομοιομορφία στην ένδυση και στη διατροφή, γεγονός που καταδείκνυε την κοινωνική οπισθοδρόμηση και την «ισότητα» στην ένδεια. Έτσι, η μετανάστευση προς την πόλη αποτελούσε μία διέξοδο από την ομοιογένεια του χωριού. Οι μεταναστεύσεις του αγροτικού πληθυσμού προς τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, προς το Δούναβη, τη Νότια Ρωσία, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο ήταν συχνό φαινόμενο. Προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, άνοιξαν οι δρόμοι προς την Αμερική. Η σταφιδική κρίση εκείνης της εποχής προκάλεσε μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης πέρα από τον Ατλαντικό. Στη διάρκεια της Επανάστασης τον 1821 σημειώθηκαν μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών από διάφορα μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προς την επαναστατημένη Ελλάδα. Οι ομαδικές αυτές μεταναστεύσεις μπορεί να θεωρηθούν αφετηρία του προσφυγικού ζητήματος. Η Μικρά Ασία, ο ελλαδικός ηπειρωτικός χώρος και τα νησιά του Αιγαίου αποτέλεσαν τους χώρους προέλευσης των μεταναστευτικών ρευμάτων. Τη μικρασιατική μετανάστευση προκάλεσε το κλίμα ανασφάλειας και φόβου που επικράτησε εκεί μετά τις τρομοκρατικές ενέργειες των Τούρκων, που είχαν σκοπό να προλάβουν εξεγέρσεις των Ελλήνων κατοίκων, όσο καιρό διαρκούσε η Επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα. Δεν εντάσσονταν όμως οι ενέργειες αυτές σ' ένα γενικότερο σχέδιο εκρίζωσης του ελληνικού στοιχείου, όπως συνέβη κατά την περίοδο Το προσφυγικό ρεύμα από την ηπειρωτική χώρα και το Αιγαίο ήταν συνέπεια της αποτυχίας του απελευθερωτικού κινήματος στις περιοχές αυτές. Συμπληρωματικά, σύμφωνα με την δεύτερη πηγή και την Αγγελική Φενερλή, στους καθημερινούς συνειρμούς του σύγχρονου Έλληνα οι πρόσφυγες στην Ελλάδα ταυτίζονται με το Ωστόσο, υπήρξαν και νωρίτερα δύσκολες καταστάσεις ξεριζωμών, προβλημάτων προσαρμογής και ενσωμάτωσης των εκτοπισμένων που παρουσίαζαν κοινά στοιχεία αλλά και διαφορές με τη μικρασιατική συμφορά. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, ο ξεριζωμός των Ελλήνων από τις τουρκοκρατούμενες περιοχές είχε τα χαρακτηριστικά του 1922, όπως η βιαστική φυγή και η ατομική διάσωση, αλλά παρουσίαζε και ορισμένες διαφοροποιήσεις, όπως ήταν η αιχμαλωσία που οδηγούσε σε δουλεία, πώληση στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και τέλος την εξαγορά του αιχμαλώτου από τους οικείους του. Για τις προσφυγικές αυτές μετακινήσεις οι ιστορικές πηγές είναι πολύ περιορισμένες, γιατί οι ιστοριογράφοι και οι περιηγητές της εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του Αγώνα. Η σημασία τους όμως ήταν πολύπλευρη για την ιστορία του τόπου: διαμόρφωσαν το δημογραφικό χάρτη της ανεξάρτητης Ελλάδας και συνέβαλαν στην αλλαγή της σύστασης του πληθυσμού, καθώς εκτός από την άφιξη αυτών των προσφυγικών ρευμάτων, απομακρύνθηκε και το τουρκικό στοιχείο, που παρότι ολιγάριθμο, είχε ηγετικά χαρακτηριστικά και διαμόρφωνε σε μεγάλο βαθμό τα κοινωνικά πρότυπα και τον τρόπο συμπεριφοράς. Επίσης, οι προσφυγικές μετακινήσεις συνετέλεσαν στη γνωριμία και την πνευματική αλληλεπίδραση διαφορετικής προέλευσης στοιχείων του ελληνισμού. Μάλιστα, οι αφιχθέντες πρόσφυγες, κατάφεραν να διαδραματίσουν πρωτεύοντα ρόλο στην πνευματική, πολιτική και οικονομική ζωή της νέας πατρίδας, λόγω της δυτικότροπης και φαναριώτικης παιδείας τους αλλά και λόγω της επιχειρηματικής τους δεινότητας(κυρίως Ψαριανοί και Χιώτες). Έτσι, η διαδικασία συγκέντρωσης και συγχώνευσης των ελληνικών πληθυσμών, σε αντίθεση με το γεωγραφικό

4 κατακερματισμό τους στα χρόνια της τουρκοκρατίας, βοήθησε στη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους. Δ.1. α)[η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία υπήρξε μακραίωνη. Οι πυκνοί κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους ελληνικοί πληθυσμοί αραίωσαν αισθητά μετά το 12ο αιώνα, κυρίως λόγω των μαζικών εξισλαμισμών. Όμως, κατά το 18ο και 19ο αιώνα ενισχύθηκαν και πάλι με μεταναστεύσεις από τον κυρίως ελλαδικό χώρο. Την περίοδο αυτή, εκτός από την αύξηση του ελληνικού πληθυσμού, σημειώθηκε οικονομική άνοδος των Ελλήνων, πνευματική άνθηση και αξιόλογη κοινοτική και εκπαιδευτική οργάνωση. Σε περιοχές με πυκνό ελληνικό πληθυσμό ιδρύθηκαν κοινότητες, σύλλογοι, σχολεία και ευαγή ιδρύματα με μεγάλη ακτινοβολία.] Η εθνική αφύπνιση των Τούρκων, που είχε ξεκινήσει από τα τέλη του 19ου αιώνα, ενισχύθηκε μετά την εδαφική συρρίκνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο τουρκικός εθνικισμός συνέβαλε στην εχθρική αντιμετώπιση των μειονοτήτων που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Στο στόχαστρο βρέθηκαν κυρίως οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, καθώς είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου και της βιομηχανίας της χώρας. Η εκκρεμότητα επίσης στο ζήτημα της κατακύρωσης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα επιδείνωσε τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. β) Οι εθνικές βλέψεις των Ελλήνων της Μικρός Ασίας φάνηκε ότι γίνονταν πραγματικότητα. Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου Σύντομα η ελληνική παρουσία επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές, γύρω από την κατεχόμενη ζώνη. Τον Ιούλιο του 1920 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών, που μεταξύ άλλων όριζε ότι η περιοχή της Σμύρνης Θα βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση και κατοχή για πέντε χρόνια. Ύστερα από την περίοδο αυτή Θα μπορούσαν οι κάτοικοι με δημοψήφισμα να αποφασίσουν την προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα. Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου το κόμμα των Φιλελευθέρων ηττήθηκε στις εκλογές και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα. Αυτό έδωσε την αφορμή στους Συμμάχους να εκφράσουν καθαρότερα την αλλαγή της στάσης τους απέναντι στην Ελλάδα. Ειδικότερα, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο που αποτελεί απόσπασμα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, για τις δυνάμεις της Αντάντ, η επάνοδος του Κωνσταντίνου αποτελούσε, στη χειρότερη περίπτωση, πιθανό μελλοντικό κίνδυνο και,στην καλύτερη, έναν απρόβλεπτο παράγοντα. Παράλληλα, η έντονα αρνητική στάση της αγγλικής και γαλλικής κοινής γνώμης έναντι του Κωνσταντίνου(που ταυτιζόταν με τον Γερμανό Κάιζερ) οδήγησε τις Συμμαχικές κυβερνήσεις στην υιοθέτηση μιας εχθρικής αναμονής απέναντι στην Ελλάδα. Συγχρόνως το εθνικό κίνημα των Τούρκων με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ γινόταν διαρκώς ισχυρότερο τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Μάλιστα, η ομοθυμία αυτή των Τούρκων επιβεβαιώνεται και από τον ίδιο τον Κεμάλ Ατατούρκ στην ομιλία του το 1927, οπότε και υποστήριξε ότι ολόκληρο το τουρκικό έθνος αντιστάθηκε δυναμικά σε όσους απειλούσαν την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία της χώρας του. Επίσης, δήλωνε σίγουρος για το αποτέλεσμα της νίκης, το οποίο όμως δεν αποκάλυπτε, υπό τον κίνδυνο να χαρακτηριστεί ονειροπόλος και αιθεροβάμων. Ο μικρασιατικός πόλεμος έληξε τον Αύγουστο του 1922 με ήττα και υποχώρηση του

5 ελληνικού στρατού. Χιλιάδες πρόσφυγες, ακολουθώντας το στρατό, άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα 8.