ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες περιφερειακών ανισοτήτων Μια σύντομη παρουσίαση Εισαγωγή Η αντιπαράθεση δύο βασικών ιδεών και ρευμάτων Η άνοδος των νεοκλασικών οικονομικών Η επιστροφή των οικονομικών της συσσώρευσης Οικονομίες συγκέντρωσης και η ανάπτυξη των πόλεων Η θεωρία της ενδογενούς ανάπτυξης Η νέα οικονομική γεωγραφία Κατευθύνσεις σχεδιασμού και υλοποίησης περιφερειακών πολιτικών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Οι περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα Εισαγωγή Η συζήτηση για τη περιφερειακή σύγκλιση-απόκλιση στην Ελλάδα Μια σύντομη επισκόπηση Μέθοδοι και δείκτες μέτρησης των περιφερειακών ανισοτήτων Τα χαρακτηριστικά του περιφερειακού προβλήματος στην Ελλάδα Η διαχρονική εξέλιξη του περιφερειακού προβλήματος στην Ελλάδα Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του περιφερειακού προβλήματος Οι επιπτώσεις των περιφερειακών ανισοτήτων Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση Εισαγωγή Τυποποιημένα δεδομένα για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις περιφέρειές τους

2 10 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.3 Ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανισότητες μεταξύ των περιφερειών στο εθνικό πλαίσιο Ανισότητες μεταξύ των περιφερειών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα διαμορφωθέντα χωρικά πρότυπα ευημερίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η σημασία τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η αναγκαιότητα της περιφερειακής πολιτικής Εισαγωγή Αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας Επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης Περιορισμός του κόστους επέκτασης του κοινωνικού κεφαλαίου Αποφυγή κοινωνικών αναταραχών και εντάσεων Κοινωνική δικαιοσύνη και μηχανισμός της αγοράς Αντιστάθμιση των επιπτώσεων άλλων πολιτικών Αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικονομικής ολοκλήρωσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Οι στόχοι και τα διλήμματα της περιφερειακής πολιτικής Ζητήματα μεθοδολογίας στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής Οι στόχοι της περιφερειακής πολιτικής Σχέσεις μεταξύ των στόχων της περιφερειακής πολιτικής Τα διλήμματα στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Το πλαίσιο άσκησης της περιφερειακής πολιτικής Εισαγωγή Η διαχρονικότητα του περιφερειακού προβλήματος Η αλληλοσυσχέτιση των χωρικών επιπέδων Η διεθνοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων Οι οικονομίες και αντιοικονομίες συγκέντρωσης Οι διαρθρωτικές μεταβολές και η τριτογενοποίηση της οικονομίας Οι χωρικές επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης Η δημοσιονομική στενότητα και ο μεταβαλλόμενος ρόλος του κράτους Η μεταβαλλόμενη γεωγραφία της ανάπτυξης Τα διδάγματα του παρελθόντος

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τα μέσα άσκησης περιφερειακής πολιτικής Θεωρητική θεμελίωση και κριτική αξιολόγηση Εισαγωγή Δημόσιες δαπάνες Υποδομές Αναπτυξιακά κίνητρα Έλεγχοι και περιορισμοί Ενίσχυση της κινητικότητας της εργασίας και του κεφαλαίου και ενίσχυση της ευελιξίας Πολιτικές ενίσχυσης μικρομεσαίων επιχειρήσεων Αποκέντρωση δημόσιου τομέα Πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού Πολιτικές άυλων υποδομών Εγκατάσταση επιστημονικών ιδρυμάτων Πολιτικές διασυνοριακής συνεργασίας Επιλεκτικές πολιτικές αντιμετώπισης της βιομηχανικής παρακμής Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η περιφερειακή κατανομή των δημόσιων επενδύσεων Εισαγωγή Η αναπτυξιακή σημασία των δημόσιων επενδύσεων Δημόσιες επενδύσεις και χώρος Στρατηγικές περιφερειακής κατανομής δημόσιων επενδύσεων Η συμβολή του Hirschman Το υπόδειγμα του Rahman Άλλες προσεγγίσεις Οι ανάγκες Η ισότητα Η χωρική δικαιοσύνη Η χωρική αλληλεγγύη Η αναδιανομή Η ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων Προσδιοριστικοί παράγοντες της περιφερειακής κατανομής των δημόσιων επενδύσεων Δημογραφικοί παράγοντες Ο πληθυσμός Ο βαθμός αστικοποίησης, ο ρόλος των πόλεων.. 302

4 12 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η πυκνότητα του πληθυσμού Η σύνθεση του πληθυσμού Η μεταβολή του πληθυσμού Οικονομικοί παράγοντες Το επίπεδο ανάπτυξης Η εισοδηματική ανισότητα Η φοροδοτική ικανότητα Απασχόληση και ανεργία, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός Το απόθεμα δημόσιου κεφαλαίου Οι επενδύσεις της προηγούμενης χρονιάς Ο οικονομικός κύκλος Το ύψος του ετήσιου προϋπολογισμού Γεωγραφικοί παράγοντες και περιβάλλον Η έκταση Η γεωμορφολογία μιας χώρας Το κλίμα Η κλιματική αλλαγή Το φυσικό περιβάλλον και το οικοσύστημα Οι φυσικές καταστροφές Τα τεχνολογικά ατυχήματα Ο ορυκτός πλούτος και οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι Χωροταξικοί και πολεοδομικοί παράγοντες Σχεδιασμός του χώρου Ο περιφερειακός χωροταξικός σχεδιασμός Η κατανομή του οικιστικού δικτύου Ο αστικός σχεδιασμός Οι χρήσεις γης Το καθεστώς ιδιοκτησίας της γης Γεωγραφικοί παράγοντες και περιβάλλον Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης Ο βαθμός της δημοσιονομικής αποκέντρωσης Οι μορφές διοίκησης και η χωρική διακυβέρνηση Η θεσμική πυκνότητα και οι ομάδες συμφερόντων Η εξασφάλιση ειδικού καθεστώτος Πολιτιστικό περιβάλλον και οργάνωση μεγάλων εκδηλώσεων

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / Ο πολιτιστικός πλούτος Το πολιτιστικό περιβάλλον Η πολιτιστική βιομηχανία και ο ελεύθερος χρόνος Η διοργάνωση διεθνούς εμβέλειας εκδηλώσεων Πολιτικοί παράγοντες Ο εκλογικός κύκλος Τα εκλογικά αποτελέσματα Η καταγωγή ισχυρών παραγόντων της εκάστοτε κυβέρνησης Τα εκλογικά αποτελέσματα Ιδεολογική συγγένεια κυβέρνησης και αιρετών Άμυνα και ασφάλεια Γεωοικονομικοί και γεωπολιτικοί λόγοι Στρατιωτικές μονάδες και εθνική ασφάλεια Τοπικές συγκρούσεις ή εμφύλιες συρράξεις Λοιποί παράγοντες Περιφερειακές επιδράσεις των δημόσιων επενδύσεων Το πλαίσιο ανάλυσης Εμπειρικές μελέτες σε επίπεδο εθνικής οικονομίας Εμπειρικές μελέτες σε περιφερειακό επίπεδο Οι δημόσιες επενδύσεις στην Ελλάδα Ο Προϋπολογισμός Δημόσιων Επενδύσεων Οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα Η εξέλιξη των δημόσιων επενδύσεων στην Ελλάδα Η περιφερειακή κατανομή των δημόσιων επενδύσεων Ανισότητα Αναδιανομή Ανισότητα Αποκέντρωση Ανάπτυξη Δημόσιες επενδύσεις και οικονομική κρίση Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Πολιτικές επενδυτικών κινήτρων και περιφερειακή ανάπτυξη Εισαγωγή Είδη αναπτυξιακών κινήτρων

6 14 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 9.3 Μια σύντομη ιστορική αναδρομή Οι αναπτυξιακοί νόμοι της περιόδου Ο αναπτυξιακός νόμος 1262/ Οι αναπτυξιακοί νόμοι 1892/90 και 2234/ Τα επενδυτικά κίνητρα του άρθρου 23α του Ν. 2234/ Τα επενδυτικά κίνητρα του άρθρου 23β του Ν. 2234/ Το καθεστώς κινήτρων για τις φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές Ο αναπτυξιακός νόμος 2601/ Ο αναπτυξιακός νόμος 3299/ Ο επενδυτικός νόμος 3908/ Οι δράσεις ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης Τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα Το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, Το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, Αξιολόγηση της συμβολής των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων Η χρηματοδότηση των αναπτυξιακών νόμων Αξιολόγηση των περιφερειακών επιπτώσεων Συνολική αποτίμηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο στην Ελλάδα Εισαγωγή Τα συστήματα διοικητικής οργάνωσης Το υφιστάμενο σύστημα διοικητικής οργάνωσης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο στην Ελλάδα Το συνταγματικό πλαίσιο Το νομοθετικό πλαίσιο Το υφιστάμενο σύστημα διοικητικής οργάνωσης Τα χαρακτηριστικά του θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα Η τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου βαθμού Γενικά Αρμοδιότητες των ΟΤΑ πρώτου βαθμού Δημοτικές Αρχές και σύστημα διακυβέρνησης

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / Το νέο σύστημα δημοτικής αποκέντρωσης: Δημοτικές κοινότητες και τοπικές κοινότητες Έσοδα, δαπάνες και οικονομική διαχείριση των ΟΤΑ πρώτου βαθμού Διαδημοτική συνεργασία Δημοτικές επιχειρήσεις Η αυτοδιοίκηση δευτέρου βαθμού Γενικά Η θεσμική διαδρομή της περιφέρειας στο σύστημα της διοικητικής οργάνωσης της χώρας Τα όργανα της περιφέρειας και οι αρμοδιότητές τους Οι οικονομικοί πόροι της περιφέρειας Το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Αποκεντρωμένες διοικήσεις Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Φορολογική αποκέντρωση και χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα Εισαγωγή: Οι οικονομικές λειτουργίες του κράτους Δημοσιονομική πολιτική και δημοσιονομική αποκέντρωση Η σταθεροποιητική λειτουργία Η αναδιανεμητική λειτουργία Η κατανεμητική λειτουργία Η άριστη μορφή οργάνωσης Το ομοσπονδιακό σύστημα Το θεώρημα της δημοσιονομικής αποκέντρωσης Η θεωρία του Tiebout Μέτρηση της δημοσιονομικής αποκέντρωσης Δημοσιονομική αποκέντρωση και τοπική αυτονομία Δείκτες μέτρησης της τοπικής αυτονομίας Δείκτης αυτονομίας εσόδων Δείκτης εξάρτησης Δείκτης φορολογικής αυτονομίας Η οικονομική αυτοτέλεια της αυτοδιοίκησης Το συνταγματικό πλαίσιο Πηγές χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης Διάκριση των εσόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι δήμων και κοινοτήτων Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των περιφερειών

8 16 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 11.6 Έσοδα που εισπράττονται από το κράτος υπέρ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Φόροι που εισπράττονται από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Τα ανταποδοτικά τέλη Δημοσιονομικοί κανόνες για την αυτοδιοίκηση Ρυθμίσεις σχετικά με τα τοπικά έσοδα Δημοσιονομικοί κανόνες και καθεστώς δανεισμού Ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης Καθεστώς παρατηρητηρίου Άλλες πρόσφατες ρυθμίσεις Οικονομική κρίση και οικονομικά της αυτοδιοίκησης Η ταμειακή υπηρεσία των δήμων Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα Εισαγωγή Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τα στάδια της περιφερειακής πολιτικής της ευρωπαϊκής ένωσης Η πρώιμη φάση στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής, Η φάση της επικουρικής συνδρομής της κοινότητας στην περιφερειακή πολιτική των κρατών-μελών, Η οργανική σύνδεση της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής με την κρατική πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης των κρατών-μελών, Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της οικονομικής και νομισματικής ένωσης Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της μεγαλύτερης διεύρυνσης Η περιφερειακή πολιτική και η στρατηγική της Λισαβόνας Η περιφερειακή πολιτική και η «Ευρώπη 2020» Η κοινοτική διαρθρωτική πολιτική και η συμβολή της στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Η περιφερειακή διάσταση και τα περιφερειακά προγράμματα των ΚΠΣ και των ΕΣΠΑ Εισαγωγή Τα περιφερειακά προγράμματα Η διαχρονική χρηματοδοτική βαρύτητα των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ Τα περιφερειακά προγράμματα του Ι ΕΣΠΑ Τα περιφερειακά προγράμματα στο ΙΙ ΕΣΠΑ Ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Μια πρώτη αποτίμηση των περιφερειακών προγραμμάτων Η περιφερειακή διάσταση του Η χωρική αναδιανομή μέσω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ Αποτίμηση της περιφερειακής διάστασης του ΕΣΠΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Οι επιδράσεις της οικονομικής κρίσης στην περιφερειακή ανάπτυξη και στις περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα Μια εμπειρική ανάλυση Εισαγωγή Θεωρητική συζήτηση των χωρικών επιδράσεων της οικονομικής κρίσης Εμπειρική διερεύνηση των επιδράσεων της κρίσης στην περιφερειακή ανάπτυξη στην Ελλάδα Η μεταβολή του ΑΕΠ Η μεταβολή του ΑΕΠ σε επίπεδο χώρας Η μεταβολή του ΑΕΠ των νομών και των περιφερειών της χώρας Κλαδική και χωρική ανάλυση των τομέων οικονομικής δραστηριότητας Ρυθμός ανάπτυξης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας

10 18 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μεταβολές στη σχετική εξειδίκευση των περιφερειών της χώρας Εξελίξεις στην ανεργία Η μεταβολή της ανεργίας Τάσεις μεταβολής της ανεργίας σε εθνικό επίπεδο Τάσεις μεταβολής της ανεργίας σε περιφερειακό επίπεδο Τάσεις μεταβολής της περιφερειακής ανισότητας Συμπεράσματα ΕΠΙΛΟΓΟΣ