ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ-Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Η ακαδημαϊκή επιτυχία συνδέεται με την αναγνωστική ικανότητα καθώς και με τις

Transcript

1 ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ-Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Η ακαδημαϊκή επιτυχία συνδέεται με την αναγνωστική ικανότητα καθώς και με τις ικανότητες του γραμματισμού. Έτσι, οι μαθητές με αναπτυγμένες ικανότητες ανάγνωσης σε σύγκριση με τους «φτωχούς» αναγνώστες χρησιμοποιούν πληθώρα στρατηγικών, προκειμένου να κατανοήσουν ένα κείμενο που διαβάζουν. Ποικίλες είναι οι μέθοδοι που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, για να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών μας και να τους εμπλέξουμε στη διαδικασία μάθησης. Μια από αυτές είναι η πρόβλεψη. Πρόκειται για μια προ-αναγνωστική στρατηγική, η οποία συνδυάζει τη διδασκαλία του γραμματισμού καθώς και τη γνώση του πώς να χρησιμοποιήσουμε αποτελεσματικά τη γλώσσα. Αποτελεί ένα αποτελεσματικό διδακτικό εργαλείο με το οποίο ενεργοποιείται η προηγούμενη γνώση που έχουν οι μαθητές μας για το θέμα, αφού καλούνται να κρίνουν ή να αξιολογήσουν απόψεις και ιδέες, ενώ, παράλληλα, μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς περιορισμούς τόσο στις γενικές τάξεις όσο και στα τμήματα ένταξης. Με τον τρόπο αυτόν μπορούμε να βοηθήσουμε όλους τους μαθητές και ιδιαίτερα τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, ώστε να καλλιεργήσουν την αποκωδικοποίηση, να βελτιώσουν τη γνώση του λεξιλογίου και να πετύχουν την κατανόηση. Αρχικά, θα πρέπει, αφού καθορίσουμε με σαφήνεια την ενότητα που θα διδάξουμε, να προσδιορίσουμε τις έννοιες και τις ιδέες, τις οποίες οι μαθητές θα κληθούν να αξιολογήσουν. Ακολούθως, αναφέρουμε ψευδείς ή αληθείς απόψεις, τις οποίες οι μαθητές μας θα πρέπει να αξιολογήσουν, να κρίνουν και παράλληλα να εκφράσουν την προσωπική τους άποψη συμφωνώντας ή διαφωνώντας. Οι μαθητές δουλεύουν είτε εξατομικευμένα είτε σε μικρές ομάδες, εμπλέκονται σε συζήτηση και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτόν, εστιάζοντας στην πληροφορία του κειμένου, προκαλούμε τις αντιδράσεις των μαθητών, χωρίς, όμως, να προκρίνουμε τις σωστές απαντήσεις ή να αποκλείουμε αυτές που θεωρούμε λανθασμένες, μια και σκοπός μας είναι να κινητοποιηθούν οι μαθητές και να εμπλακούν στη γνωστική διαδικασία εκφράζοντας επόψεις. Αυτό μπορούμε να το πετύχουμε γράφοντας μια σύντομη εισαγωγή ως ένα κέντρισμα, για να υποδαυλίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών μας. Εναλλακτικά, βέβαια, η εισαγωγή μας μπορεί να γίνει προφορικά.

2 Όταν, λοιπόν, θα έχουμε διαβάσει το κείμενο, οι μαθητές μας επιστρέφουν στις αρχικές τους απόψεις, τις αλλάζουν και τις τεκμηριώνουν πληρέστερα αντλώντας πληροφορίες από το κείμενο. Με τον τρόπο αυτόν εκπαιδεύονται να υποστηρίζουν θέσεις, να ανασκευάζουν ή να εμπλουτίζουν απόψεις, να συγκρίνουν, να εντοπίζουν διαφορές και να κατανοούν. Στο τέλος, αφού οι μαθητές θα έχουν συζητήσει κάθε άποψη που διατυπώθηκε, εστιάζουν σ αυτά που έμαθαν, σταθμίζουν αν άλλαξαν απόψεις μετά την ανάγνωση του κειμένου και επικεντρώνονται στον τρόπο με τον οποίο τεκμηρίωσαν ή ανασκεύασαν τις αρχικές τους απόψεις. Παράδειγμα Πίνακας 1 Οδηγίες: Στον πίνακα που ακολουθεί υπάρχουν απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο το οποίο θα διαβάσουμε στη συνέχεια. Διάβασε προσεκτικά κάθε άποψη. Αν συμφωνείς, σημείωσε ένα Χ στη στήλη Συμφωνώ. Αν δε συμφωνείς, σημείωσε ένα Χ στη στήλη Δε Συμφωνώ. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Διαβάστε μία μία τις ερωτήσεις και σημειώστε ένα Χ σε μία από τις δύο στήλες, δηλαδή ποιο θεωρείτε σωστό ή λάθος Ερώτηση Συμφ ωνώ Δε συμφωνώ Στη Σύμη τα παιδιά έπαιζαν όλα μαζί μια στο σπίτι του ενός και μια στου άλλου Οι γυναίκες έκαναν τις δουλειές τους όλες μαζί Οι κουζίνες στη Σύμη ήταν πολύ μικρές Τα παιδικά παιχνίδια στη Σύμη ήταν το κουτσό, τα αγάλματα, οι κυρίες, η μαμά, το σχολείο. Στη Σύμη το χειμώνα, σαν είχε κρύο, δεν κοιμούνταν οι άνθρωποι στην κουζίνα τους Η κουζίνα στη Σύμη στη μια της άκρη έχει έναν αποκρέβατο Στην άλλη άκρη του δωματίου ήταν η σιμιά Δίπλα ήταν η βρύση της στέρνας Τα παράθυρα στη Σύμη είχαν περβάζι που χρησίμευε

3 σαν νεροχύτης Κάτω από το παράθυρο στη Σύμη δε φύτευαν οι άνθρωποι κανένα λουλούδι ή λαχανικό Στην Αθήνα οι άνθρωποι προσέχουν το νερό, ενώ στη Σύμη το ξοδεύουν χωρίς να το λυπούνται Το νερό της Αθήνας είναι γλυκό, κάνει ωραία σαπουνάδα και είναι σπουδαίο στο λούσιμο Το νερό της στέρνας κάπως μυρίζει, είναι αλλιώτικο στο στόμα σα φάρμακο Πίνακας 2 Οδηγίες: Σε περίπτωση που η άποψή σου δεν ταυτίζεται με τις απόψεις του κειμένου, τότε συμπλήρωσε τη στήλη ΟΧΙ. Αν, όμως, οι απόψεις που διατύπωσες στην πρόβλεψη ταυτίζονται, τότε συμπλήρωσε τη στήλη ΝΑΙ. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, γράψε με δικά σου λόγια ποιες είναι οι πληροφορίες που στηρίζουν ή αντιστρατεύονται τις προβλέψεις που διατύπωσες πριν να διαβάσουμε το κείμενο. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Μετά το διάβασμα ποιες απόψεις σας ήταν σωστές; Ποιες ήταν λάθος. Γράψτε τους λόγους για τους οποίους άλλαξαν οι απόψεις σας Ερώτηση Στη Σύμη τα παιδιά έπαιζαν όλα μαζί μια στο σπίτι του ενός και μια στου άλλου Οι γυναίκες έκαναν τις δουλειές τους όλες μαζί Οι κουζίνες στη Σύμη ήταν πολύ μικρές Τα παιδικά παιχνίδια στη Σύμη ήταν το κουτσό, τα αγάλματα, οι κυρίες, η μαμά, το σχολείο. Στη Σύμη το χειμώνα, σαν είχε κρύο, δεν κοιμούνταν οι άνθρωποι στην κουζίνα τους Η κουζίνα στη Σύμη στη μια της άκρη έχει έναν αποκρέβατο Στην άλλη άκρη του δωματίου ήταν η σιμιά Δίπλα ήταν η βρύση της στέρνας Έμειναν ίδιες Άλλαξαν Απόδειξη από το κείμενο

4 Τα παράθυρα στη Σύμη είχαν περβάζι που χρησίμευε σαν νεροχύτης Κάτω από το παράθυρο στη Σύμη δε φύτευαν οι άνθρωποι κανένα λουλούδι ή λαχανικό Στην Αθήνα οι άνθρωποι προσέχουν το νερό, ενώ στη Σύμη το ξοδεύουν χωρίς να το λυπούνται Το νερό της Αθήνας είναι γλυκό, κάνει ωραία σαπουνάδα, είναι σπουδαίο στο λούσιμο Το νερό της στέρνας κάπως μυρίζει, αλλιώτικο στο στόμα σα φάρμακο Οι δραστηριότητες της πρόβλεψης μπορούν να οργανωθούν σε όλα τα μαθήματα (Ιστορία, Νέα Ελληνικά Κείμενα, Γλώσσα). Βοηθούν, ώστε να ενεργοποιηθούν οι μαθητές, να συμμετέχουν στη γνώση, να συζητήσουν, να καταθέσουν προσωπικές απόψεις και εμπειρίες χωρίς τον κίνδυνο του λάθους και της απόρριψης (Richardson, 2000). Ακόμη, οι οδηγίες της πρόβλεψης είναι αναγνωστικές στρατηγικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέρος των γενικότερων οδηγιών μελέτης. Αποδεικνύονται μάλιστα αποδοτικές για τους μαθητές με δυσκολίες να κατανοήσουν ένα κείμενο που διαβάζουν, ενώ η ανατροφοδότηση που εισπράττουν είναι άμεση. Εκτός από αυτά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως εργαλείο της διαμορφωτικής αξιολόγησης, γιατί ο εκπαιδευτικός συγκρίνοντας τις πρώτες και τις δεύτερες απαντήσεις των μαθητών, την ανασκευή απόψεων, την άντληση πληροφοριών, έχει την ευκαιρία να προσδιορίσει τον βαθμό στον οποίο οι μαθητές κατανόησαν το κείμενο. Μια άλλη διδακτική μεθοδολογία, για να διδάξουμε τους μαθητές μας να κατανοούν ένα κείμενο, είναι και η υπογράμμιση σημαντικών απόψεων, που, όμως, δεν είναι κάτι αυτονόητο, μια και πολλοί μαθητές δυσκολεύονται να αξιολογήσουν και να διακρίνουν τις πιο σημαντικές απόψεις, με αποτέλεσμα είτε να υπογραμμίζουν ολόκληρο το κείμενο είτε να μην υπογραμμίζουν τίποτε. Ωστόσο, η τεχνική της αξιολόγησης των σημαντικών απόψεων είναι μια μέθοδος που διδάσκεται. Για παράδειγμα, ο εκπαιδευτικός κάθε φορά παροτρύνει τους μαθητές να υπογραμμίζουν

5 τις βαρύνουσες απόψεις ή, ακόμη, εκ των προτέρων δίνει φωτοτυπίες στις οποίες είναι υπογραμμισμένες οι κυριότερες απόψεις του κειμένου. Βέβαια, επειδή πολλά κείμενα ιδιαίτερα στα Νέα Ελληνικά είναι μακροσκελή και οι μαθητές δυσκολεύονται να συγκρατήσουν στη μνήμη τους και να ταξινομήσουν όλες τις πληροφορίες, μπορούμε να διδάξουμε το κείμενο, αφού το χωρίσουμε σε ενότητες. Η προσαρμογή αυτή δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να εμπεδώσουν πιο εύκολα τις πληροφορίες. Ακόμη, αποτελεσματικό θεωρείται να οργανώνουμε ομάδες συνεργασίας, οι οποίες δεν έχουν παγιωμένη σύνθεση, αλλά συνεχώς μεταβάλλονται οι μαθητές που τις απαρτίζουν, ώστε να τους βοηθήσουμε να αλληλεπιδρούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους, χωρίς διαφοροποιήσεις και παραγκωνισμούς. Εκτός από τις ομάδες, μπορούμε, βέβαια, να επιτρέπουμε στους μαθητές μας να συνεργάζονται με έναν ικανό αναγνώστη, ο οποίος θα υποστηρίζει έναν συμμαθητή του που υστερεί. Σχετικά με τη δημιουργία των ερωτήσεων της πρόβλεψης, θα μπορούσε να γίνει, αν έχουμε υπόψη μας από τη μια τους διδακτικούς στόχους της ενότητας, τους οποίους μπορούν να κατακτήσουν οι περισσότεροι μαθητές της τάξης, και από την άλλη το υψηλότερο επίπεδο στόχων που μπορεί να κατακτηθεί κάθε φορά από λίγους, έστω, μαθητές. Για τον λόγο αυτόν διαρθρώνουμε τις οδηγίες της πρόβλεψης με την τεχνική της πυραμίδας. Δηλαδή οι ερωτήσεις μας ποικίλλουν ως προς το βαθμό δυσκολίας, ενώ η έκταση και η διάρκεια της απάντησης δε διαφοροποιείται. Δεν πρέπει, βέβαια, να παραβλέψουμε και τον παράγοντα του χρόνου, αφού πολλοί μαθητές και ιδιαίτερα οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες διαβάζουν και αποκωδικοποιούν αργά. Έτσι, λοιπόν, μπορούμε: 1. Να δώσουμε από την προηγούμενη μέρα στους μαθητές μας το κείμενο και τις ερωτήσεις, ώστε να το διαβάσουν στο σπίτι και με τον τρόπο αυτόν, καθώς θα συμμετέχουν περισσότερο στις εργασίες της τάξης, θα νιώσουν αποδεκτά μέλη της ομάδας και ταυτόχρονα δε θα μειωθούν οι προσδοκίες μας. 2. Άλλη τεχνική που ίσως θα φαινόταν υπερβολική είναι να μοιράζουμε στους μαθητές μας τις σωστές απαντήσεις. Όχι, βέβαια, για να τις αντιγράψουν αυτούσιες και να τις υιοθετήσουν άκριτα, αλλά, μετά από συμφωνία, αφού προσπαθήσουν να απαντήσουν, να διασταυρώσουν τις απαντήσεις τους και στη συνέχεια να διερευνήσουν περισσότερο τη σωστή απάντηση. Με τον τρόπο αυτόν περιορίζεται ο φόβος της

6 λανθασμένης απάντησης και εδραιώνεται περισσότερο η αυτοπεποίθηση των μαθητών μας για την αποτελεσματικότητα της δουλειάς τους.