Αρχές Οικονομικής Θεωρίας

Transcript

1 ΔΗΜΗΤΡΗΣ I. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Αρχές Οικονομικής Θεωρίας Γενικό και Επαγγελματικό Λύκειο (Γ Ημερήσιου Δ Εσπερινού)

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... Κεφάλαιο 1: Βασικές οικονομικές έννοιες... Κεφάλαιο 2: Η ζήτηση των αγαθών... Κεφάλαιο 3: Η παραγωγή της επιχείρησης και το κόστος... Κεφάλαιο 4: Η προσφορά των αγαθών... Κεφάλαιο 5: Ο προσδιορισμός των τιμών... Κεφάλαιο 7: Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν... Κεφάλαιο 9: Οικονομικές διακυμάνσεις Πληθωρισμός Ανεργία... Ενδεικτικές απαντήσεις:...

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με την επιθυμία να αποτελέσει ένα σημαντικό βοήθημα για τη μελέτη του μαθήματος Αρχές Οικονομικής Θεωρίας. Απευθύνεται τόσο στους συναδέλφους εκπαιδευτικούς όσο και στους/στις μαθητές/τριες της Γ τάξης του Ημερήσιου Γενικού Λυκείου, της Δ τάξης του Εσπερινού Γενικού Λυκείου, της Γ τάξης Ημερήσιου Επαγγελματικού Λυκείου και της Δ τάξης του Εσπερινού Επαγγελματικού Λυκείου και είναι γραμμένο σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Το βιβλίο αυτό αποτελεί προσπάθεια αρκετών ετών και προέκυψε ύστερα από συνεχείς διορθώσεις, τροποποιήσεις και προσθήκες, σε συνεργασία με μαθητές και συναδέλφους εκπαιδευτικούς. Έχοντας συνέχεια στο μυαλό μου τις απαιτήσεις των Πανελλήνιων εξετάσεων αλλά συγχρόνως και το περιεχόμενο του αντίστοιχου βιβλίου-βοηθήματος που είδη κυκλοφορεί (και περιέχει τα θέματα και τις λύσεις των Πανελλήνιων εξετάσεων, τις λύσεις του σχολικού βιβλίου και κριτήρια αξιολόγησης) με συγκινητική αποδοχή από μαθητές και συναδέλφους εκπαιδευτικούς, κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε αυτό το βιβλίο να διακρίνεται από πληρότητα και μεθοδικότητα. Το βιβλίο αυτό περιέχει: Αναλυτική και κωδικοποιημένη Θεωρία, βασισμένη στις παραγράφους του σχολικού βιβλίου που εμπεριέχονται στη διδακτέα-εξεταστέα ύλη. Ανάλυση «σκοτεινών» σημείων της θεωρίας. Παρατηρήσεις στη θεωρία και στις ασκήσεις. Αποδείξεις στη θεωρία. Όλα τα είδη των ασκήσεων των Πανελλήνιων εξετάσεων μέσα από λυμένα παραδείγματα. «Κάνε το ίδιο», που περιλαμβάνονται ασκήσεις για λύση βασισμένες στα λυμένα παραδείγματα και ενδεικτικές απαντήσεις. Πιστεύω ότι τόσο η ποιότητα και το πλήθος των θεμάτων όσο και η γενικότερη δομή του βιβλίου θα το καταστήσουν ένα χρήσιμο και αποτελεσματικό «εργαλείο» στα χέρια των συναδέλφων εκπαιδευτικών, προσφέροντάς τους άφθο-

4 νο υλικό και προτάσεις διδασκαλίας και θα εφοδιάσει κάθε μαθητή/τρια με όλες τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να ανταποκριθεί με απόλυτη επιτυχία στις ανάγκες του καθημερινού μαθήματος στην τάξη αλλά κυρίως στις απαιτήσεις των Πανελλήνων εξετάσεων. Ευχαριστώ θερμά τον σκιτσογράφο Σπύρο Ορνεράκη και τους συνεργάτες του Κωνσταντίνο Ξύγκα και Περσεφόνη Νικολακοπούλου, οι οποίοι οικειοθελώς και χωρίς καμία αμοιβή εμπλούτισαν την παρούσα έκδοση με τα σκίτσα τους, καθώς και την Τζένη Ορνεράκη για την πολύτιμη βοήθειά της. Ολοκληρώνοντας τον πρόλογο θα ήθελα να ευχαριστήσω τη σύζυγό μου Κική για την υπομονή και την κατανόηση που επέδειξε όλο το χρονικό διάστημα προετοιμασίας και αυτού του βιβλίου. Ο συγγραφέας Δημήτρης Ι. Παναγιωτόπουλος

5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Bασικές οικονοµικές έννοιες Εισαγωγή ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 1 Αντικείμενο της Πολιτικής Οικονομίας είναι η μελέτη των οικονομικών προβλημάτων που δημιουργούνται σε μια κοινωνία. Οικονομικά προβλήματα: Η ζήτηση ενός αγαθού. Η προσφορά ενός αγαθού. Ο προσδιορισμός της τιμής ενός αγαθού. Η ανεργία. Ο πληθωρισμός. Να αναφέρετε οικονομικά προβλήματα. Κάθε ανθρώπινη κοινωνία, είτε πρόκειται για μια αναπτυγμένη βιομηχανική χώρα είτε για μια αναπτυσσόμενη χώρα, αντιμετωπίζει τα παρακάτω τέσσερα θεμελιώδη οικονομικά προβλήματα: Ποια προϊόντα παράγονται και σε τι ποσότητες; Με ποιον τρόπο παράγονται αυτά τα προϊόντα; Πώς γίνεται η διανομή των προϊόντων στα μέλη της κοινωνίας; Πώς μπορεί να αυξηθεί διαχρονικά η ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων; Η oικονοµία του Ροβινσώνα Κρούσου Βασικά στοιχεία της οικονομίας του Ροβινσώνα Κρούσου: Ο Ροβινσώνας Κρούσος είναι ο ήρωας του ομώνυμου έργου έργου του Daniel Defoe ( ). Ο Ροβινσώνας Κρούσος είναι ναυαγός σ ένα έρημο νησί. Η κοινωνία είναι ο ίδιος ο Ροβινσώνας Κρούσος. Η οικονομία του Ροβινσώνα Κρούσου θεωρείται η πιο απλή μορφή οικονομίας. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον ίδιο τον Ροβινσώνα Κρούσο, ενώ στις σύγχρονες οικονομίες εκατομμύρια άτομα παίρ- 11

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες νουν ταυτόχρονα αλλά χωριστά τις δικές τους αποφάσεις και το αποτέλεσμα αυτών των αποφάσεων προκύπτει μέσω πολύπλοκων μηχανισμών. Πώς συνδυάζονται τα τέσσερα θεμελιώδη οικονομικά προβλήματα με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Ροβινσώνας Κρούσος; Ποια προϊόντα παράγονται και σε τι ποσότητες; Καρπούς από δέντρα. Να εξασφαλίσει τροφή: Κυνήγι. Ψάρεμα. Για να επιβιώσει πρέπει: Κατασκευή καλύβας. Να εξασφαλίσει στέγη: Εντοπισμός σπηλιάς. Με ποιον τρόπο παράγονται αυτά τα προϊόντα; Υποθέτουμε ότι αποφασίζει να φτιάξει μια καλύβα: Τι υλικά θα χρησιμοποιήσει; Πώς θα συνδυάσει τα υλικά αυτά; Πού θα τη φτιάξει; Πώς γίνεται η διανομή των προϊόντων; Στην οικονομία του Ροβινσώνα Κρούσου (του ενός ατόμου) δεν έχει νόημα η έννοια της διανομής. Πώς μπορεί να αυξηθεί διαχρονικά η ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων; Εξασφάλιση της τροφής: Να φτιάξει σκάλες για την ευκολότερη συλλογή των καρπών από τα δέντρα. Να φτιάξει δίχτυα για να ψαρεύει μεγαλύτερες ποσότητες ψαριών. Να φτιάξει παγίδες για να πιάνει περισσότερα θηράματα. Οι ανάγκες Ανάγκη είναι το δυσάρεστο αίσθημα μιας έλλειψης, που εκφράζεται με την προσπάθεια ικανοποίησής της. Την οικονομία ενδιαφέρουν οι οικονομικές ανάγκες, δηλαδή οι ανάγκες εκείνες που για την ικανοποίησή τους χρησιμοποιούνται οικονομικά αγαθά. Οι ιδιότητες αναγκών είναι: η εξέλιξη, η οποία αναφέρεται στο γεγονός ότι η ίδια ανάγκη ικα- 12

8 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 νοποιείται με διαφορετικά αγαθά ο πολλαπλασιασμός, ο οποίος αναφέρεται στη δημιουργία νέων αναγκών ο κορεσμός (προσωρινός), ο οποίος αναφέρεται στην προσωρινή ικανοποίηση μιας ανάγκης ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 2 Για την εξέλιξη: Την ανάγκη για θέρμανση ο άνθρωπος την ικανοποιούσε στην πολύ παλιά εποχή ανάβοντας φωτιές, αργότερα με σόμπες αρχικά ξύλου, μετά υγραερίου ή ηλεκτρικού ρεύματος και στη σύγχρονη εποχή με καλοριφέρ ή κλιματιστικό μηχάνημα. Για τον πολλαπλασιασμό: Η ανάγκη για τηλεόραση δεν υπήρχε για τον Έλληνα καταναλωτή πριν από το 1965, ενώ σήμερα υπάρχει σε κάθε σπίτι τουλάχιστον μια συσκευή τηλεόρασης. Για τον (προσωρινό) κορεσμό: Η ανάγκη για νερό από ένα διψασμένο άτομο παύει να υφίσταται προσωρινά μετά την κατανάλωση ορισμένης ποσότητας νερού. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για καθεμία από τις ιδιότητες των αναγκών. Οι λόγοι που συντελούν στην εξέλιξη και στον πολλαπλασιασμό των αναγκών είναι: η τεχνολογία, η οποία οδηγεί με τη βελτίωσή της στη συνεχή ανακάλυψη νέων προϊόντων η μίμηση, η οποία αναφέρεται στην έμφυτη τάση των ανθρώπων να μιμούνται τους άλλους ανθρώπους και συντελεί στη δημιουργία νέων αναγκών η συνήθεια, η οποία αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να ζητούν την επανάληψη μίας απόλαυσης η διαφήμιση, η οποία επιδρά ψυχολογικά στον καταναλωτή και του «επιβάλλει» προϊόντα που ίσως δεν τα έχει ανάγκη, οδηγώντας τον σε «υπερκατανάλωση» ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 3 Για την τεχνολογία: η φωτογραφική μηχανή, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής. Για τη μίμηση: το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για καθέναν από τους λόγους που συντελούν στην εξέλιξη και στον πολλαπλασιασμό των αναγκών. 13

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Προϊόντα ή οικονομικά αγαθά ΑΓΑΘΑ (είναι τα μέσα με τα οποία οι άνθρωποι ικανοποιούν τις ανάγκες) ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΓΑΘΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΑΓΑΘΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Βρίσκονται στη φύση σε απεριόριστες ποσότητες. Δεν καταβάλλεται τίμημα για την απόκτησή τους. Δεν αποτελούν αντικείμενο μελέτης της πολιτικής οικονομίας. Π.χ. το φως του ήλιου, η θερμότητα του ήλιου. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ή ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΓΑΘΑ (επειδή παράγονται με κάποια διαδικασία) ή ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ (επειδή γίνονται αντικείμενο αγοράς και πώλησης) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Βρίσκονται στη φύση σε περιορισμένες ποσότητες. Καταβάλλεται τίμημα για την απόκτησή τους. Αποτελούν αντικείμενο μελέτης της πολιτικής οικονομίας. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Με κριτήριο την υπόστασή τους Με κριτήριο τη διάρκεια χρήσης τους Με κριτήριο τον σκοπό χρήσης τους Υλικά Άυλα ή υπηρεσίες Διαρκή Καταναλωτά Κεφαλαιουχικά ή Επενδυτικά Καταναλωτικά ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 4 Υλικά είναι τα αγαθά που έχουν υλική υπόσταση. Τα τρόφιμα. Τα ρούχα. Να αναφέρετε υλικά αγαθά. 14

10 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 5 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 6 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 7 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 8 Άυλα αγαθά ή υπηρεσίες είναι τα αγαθά που δεν έχουν υλική υπόσταση. Ένα μουσικό κομμάτι. Μία διάλεξη. Η θερμότητα τον χειμώνα. Το φως το βράδυ. Οι υπηρεσίες ενός δικηγόρου. Να αναφέρετε άυλα αγαθά και υπηρεσίες. Διαρκή είναι τα αγαθά που χρησιμοποιούνται πολλές φορές για τον σκοπό που έχουν παραχθεί, χωρίς να μεταβάλλεται η φυσική τους υπόσταση. Τα έπιπλα. Τα ρούχα. Τα αυτοκίνητα. Να αναφέρετε διαρκή αγαθά. Καταναλωτά είναι τα αγαθά που χρησιμοποιούνται μία μόνο φορά για τον σκοπό που έχουν παραχθεί. Τα τρόφιμα. Τα καυσόξυλα. Η βενζίνη. Τα τσιγάρα. Να αναφέρετε καταναλωτά αγαθά. Κεφαλαιουχικά ή επενδυτικά είναι τα αγαθά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία για την παραγωγή άλλων αγαθών. Τα μηχανήματα. Τα εργαλεία. Οι δρόμοι. Τα πλοία. Οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Να αναφέρετε κεφαλαιουχικά (επενδυτικά) αγαθά. 15

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 9 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΥΣΗ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 10 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΥΣΗ Βασικές οικονομικές έννοιες Καταναλωτικά είναι τα αγαθά που χρησιμοποιούνται για την άμεση ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Τα πορτοκάλια. Η γραβάτα. Το στερεοφωνικό. Να αναφέρετε καταναλωτικά αγαθά. Ένα αγαθό μπορεί να ανήκει σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Να κατατάξετε στις κατηγορίες των οικονομικών αγαθών: α. Τη σοκολάτα ενός μικρού παιδιού. β. Το πιεστήριο ενός τυπογραφείου. α. Η σοκολάτα ενός μικρού παιδιού είναι υλικό, καταναλωτό και καταναλωτικό αγαθό. β. Το πιεστήριο ενός τυπογραφείου είναι υλικό, διαρκές και κεφαλαιουχικό αγαθό. Να κατατάξετε στις κατηγορίες των οικονομικών αγαθών: α. Την κιθάρα ενός μαθητή. β. Το πιάνο σε ένα ωδείο. Ένα αγαθό μπορεί να ανήκει σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τη χρήση του. Να κατατάξετε στις κατηγορίες των οικονομικών αγαθών: α. Το βιβλίο στη βιβλιοθήκη ενός σπιτιού. β. Το βιβλίο στη βιβλιοθήκη ενός πανεπιστημίου. γ. Το αυτοκίνητο μιας οικογένειας. δ. Το αυτοκίνητο μιας μεταφορικής εταιρείας. α. Το βιβλίο στη βιβλιοθήκη ενός σπιτιού είναι υλικό, διαρκές και καταναλωτικό αγαθό. β. Το βιβλίο στη βιβλιοθήκη ενός πανεπιστημίου είναι υλικό, διαρκές και κεφαλαιουχικό αγαθό. γ. Το αυτοκίνητο μιας οικογένειας είναι υλικό, διαρκές και καταναλωτικό αγαθό. δ. Το αυτοκίνητο μιας μεταφορικής εταιρείας είναι υλικό, διαρκές και 16

12 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 κεφαλαιουχικό αγαθό. ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 011 Να κατατάξετε στις κατηγορίες των οικονομικών αγαθών: α. Το ψυγείο ενός σπιτιού. β. Το ψυγείο ενός εστιατορίου. Η αγορά ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Η έννοια της αγοράς περιλαμβάνει: όλους τους σχετικούς χώρους στους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί μία αγοραπωλησία. όλα εκείνα τα μέσα με τα οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μία αγοραπωλησία. Χώροι όπου πραγματοποιούνται αγοραπωλησίες: Η λαϊκή αγορά. Η λαχαναγορά. Η ψαραγορά. Το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Μέσα με τα οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μία αγοραπωλησία Το τηλέφωνο. Το φαξ. Το ίντερνετ. Συχνά οι αγορές αναφέρονται με το όνομα των αγαθών που είναι αντικείμενο αγοροπωλησίας. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αγορά γης ή αγορά αγροτικής γης. Αγορά τίτλων (ομολόγων και μετοχών) στο χρηματιστήριο. Αγορά εργασίας. Κοινωνικοί θεσµοί Η λειτουργία της οικονομίας βασίζεται στην ύπαρξη και στη συμπεριφορά ατόμων, τα οποία όμως είναι οργανωμένα σε κοινωνικές οντότητες. Οι σπουδαιότερες είναι η οικογένεια (ή νοικοκυριό), η επιχείρηση, το εργατικό σωματείο και το κράτος. 17

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες α. Η οικογένεια ή το νοικοκυριό Το νοικοκυριό αποτελείται: είτε από ένα άτομο είτε από μια οικογένεια με την οποία ζει ένα άλλο ή και περισσότερα άτομα. Το εισόδημα του νοικοκυριού προέρχεται: είτε από περιουσιακά στοιχεία είτε από εργασία. Οι οικονομικές αποφάσεις του νοικοκυριού είναι: πόσο μέρος του εισοδήματος θα καταναλωθεί και πόσο θα αποταμιευθεί; το μέρος του εισοδήματος που θα καταναλωθεί σε ποια προϊόντα και σε ποιες αναλογίες θα δαπανηθεί; το μέρος του εισοδήματος που θα αποταμιευθεί πότε θα χρησιμοποιηθεί και για ποιο σκοπό; Οι οικονομικές αποφάσεις του νοικοκυριού επηρεάζονται από: το μέγεθος του εισοδήματος το μέγεθος του νοικοκυριού και την ηλικία των μελών του τη γεωγραφική θέση όπου είναι εγκατεστημένο το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζουν τα μέλη του. Βασικός σκοπός του νοικοκυριού είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη ικανοποίηση των αναγκών του με βάση το δεδομένο εισόδημα που έχει στη διάθεσή του. β. Η επιχείρηση Οι επιχειρήσεις είναι παραγωγικές μονάδες με διάφορες νομικές μορφές (ανώνυμη εταιρεία, εταιρεία περιορισμένης ευθύνης) με διαφορετικό μέγεθος, στις οποίες ένα ή περισσότερα άτομα παίρνουν αποφάσεις σχετικά με την παραγωγή. Οι αποφάσεις της επιχείρησης είναι: τι προϊόν θα παράγει; σε τι ποσότητες; με ποια μέθοδο παραγωγής; σε ποιο μέρος θα εγκατασταθεί; σε ποια τιμή θα πουλήσει το προϊόν της; Αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Μια επιχείρηση, για να πετύχει μεγαλύτερο δυνατό κέρδος, πρέπει: να πουλάει όσο το δυνατόν μεγαλύτερες ποσότητες 18

14 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 να πουλάει στη μεγαλύτερη δυνατή τιμή να παράγει τις ποσότητες αυτές με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. γ. Το εργατικό σωματείο Τα εργατικά σωματεία (ή εργατικές ενώσεις ή εργατικά συνδικάτα) είναι οργανώσεις εργαζομένων που έχουν ως αντικειμενικό σκοπό την προώθηση των κοινών συμφερόντων των μελών τους, και συγκεκριμένα τη βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης. δ. Το κράτος Το κράτος: παρεμβαίνει στην οικονομική ζωή των επιχειρήσεων με την επιβολή φορολογίας και με την παροχή διάφορων διευκολύνσεων παρεμβαίνει στην οικονομική ζωή των νοικοκυριών με την επιβολή φόρων και με την παροχή επιδομάτων, διάφορων αγαθών κτλ. ασκεί διάφορες παραγωγικές λειτουργίες για δωρεάν παροχή αγαθών στους πολίτες, όπως προστασία, παιδεία, περίθαλψη κτλ. Επιδίωξη του κράτους είναι η επίτευξη και η διατήρηση οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής ισορροπίας, ώστε να μην υπάρχουν ή να ελαχιστοποιούνται οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να ανατρέψουν το κοινωνικο-πολιτικό καθεστώς, που το ίδιο το κράτος εκφράζει. Οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονοµίας Οι συντελεστές της παραγωγής Η παραγωγική δυνατότητα της οικονομίας δείχνει τη δυνατότητα που έχει η οικονομία να παράγει ένα σύνολο προϊόντων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Παραγωγική διαδικασία είναι το σύνολο των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος μετασχηματίζει την ύλη, για να της δώσει μορφή χρήσιμη για τη ζωή του. Συντελεστές παραγωγής ονομάζουμε τα στοιχεία (ή τα μέσα) εκείνα τα οποία εισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία και χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο, ώστε με τη βοήθειά τους να παραχθούν αγαθά και υπηρεσίες. Οι συντελεστές παραγωγής είναι: Η εργασία. Το έδαφος ή γη. Το κεφάλαιο. Η επιχειρηματικότητα. 19

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 012 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 013 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Βασικές οικονομικές έννοιες Εργασία είναι η καταβολή ανθρώπινης προσπάθειας, σωματικής και πνευματικής, που απαιτείται για την παραγωγή κάποιου προϊόντος. Ο εργάτης που χτίζει ένα σπίτι. Ο αγρότης που οργώνει τη γη. Ο δάσκαλος που διδάσκει. Να αναφέρετε συντελεστές παραγωγής εργασία. Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι το σύνολο των γνώσεων και ικανοτήτων που αποκτά ο άνθρωπος με τη μόρφωση και την εμπειρία και ανήκει στον συντελεστή παραγωγής «εργασία». Για να θεωρηθεί εργασία η προσπάθεια του ανθρώπου (πνευματική και σωματική), θα πρέπει να οδηγεί στην παραγωγή κάποιου προϊόντος ή στην παροχή κάποιας υπηρεσίας. Όταν αθλούμαστε, η καταβολή προσπάθειας έχει ψυχαγωγικό χαρακτήρα και δε θεωρείται εργασία. Έδαφος ή γη είναι η γεωγραφική έκταση καθώς και οι ιδιότητες του εδάφους που είναι χρήσιμες για την παραγωγική διαδικασία. Το έδαφος περιλαμβάνει γενικότερα, όλους εκείνους τους φυσικούς πόρους τους οποίους δεν μπορούμε να παράγουμε αλλά θεωρούνται δεδομένοι από τη φύση και δεν έχουν υποστεί καμία επεξεργασία από τον άνθρωπο. Η επιφάνεια. Το υπέδαφος. Οι λίμνες. Τα ποτάμια. Οι θάλασσες. Nα αναφέρετε συντελεστές παραγωγής «έδαφος» ή «γη». Κεφάλαιο είναι όλα τα αγαθά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία για την παραγωγή άλλων αγαθών. Τα μηχανήματα. Τα κτίρια. 20

16 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οι εγκαταστάσεις. Τα εργαλεία. Τα σκεύη. ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 014 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 015 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΥΣΗ Να αναφέρετε συντελεστές παραγωγής «κεφάλαιο». Ο συντελεστής παραγωγής «κεφάλαιο» δεν περιλαμβάνει το χρήμα. Το χρήμα δε θεωρείται ότι παράγει αγαθά και επομένως δεν είναι συντελεστής παραγωγής «κεφάλαιο». Το χρήμα θα έχει την έννοια του μέσου συναλλαγής (ανταλλαγής), του μέσου δηλαδή το οποίο διευκολύνει τις ανταλλαγές ή τη διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των οικονομικών μονάδων μιας κοινωνίας. Επιχειρηματικότητα είναι η ικανότητα που έχουν ορισμένοι άνθρωποι να διαβλέπουν κέρδος από κάποιες οικονομικές δραστηριότητες και η υποχρέωση που αναλαμβάνουν να συνδυάσουν τους άλλους τρεις συντελεστές παραγωγής (εργασία, έδαφος, κεφάλαιο), για να γίνει η παραγωγή. Η σκέψη για την κατασκευή ενός εστιατορίου και όλες οι απαραίτητες ενέργειες για την υλοποίηση της σκέψης αυτής, δηλαδή για τη λειτουργία του εστιατορίου. Η σκέψη για την κατασκευή ενός γηπέδου ποδοσφαίρου και όλες οι απαραίτητες ενέργειες για την υλοποίηση της σκέψης αυτής, δηλαδή για τη λειτουργία του γηπέδου ποδοσφαίρου. Η σκέψη για την κατασκευή ενός αεροδρομίου και όλες οι απαραίτητες ενέργειες για την υλοποίηση της σκέψης αυτής, δηλαδή για τη λειτουργία του αεροδρομίου. Να αναφέρετε συντελεστές παραγωγής «επιχειρηματικότητα». Να αναφέρετε τους συντελεστές παραγωγής σε έναν υπαίθριο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων (Parking). Συντελεστής παραγωγής «εργασία» θεωρείται ο παρκαδόρος και ο φύλακας. Συντελεστής παραγωγής «έδαφος» ή «γη» θεωρείται η έκταση του οικοπέδου που καταλαμβάνει ο υπαίθριος χώρος στάθμευσης των αυτοκινήτων. Συντελεστής παραγωγής «κεφάλαιο» θεωρείται η ασφαλτόστρωση 21

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες του οικοπέδου και το σκέπαστρο όπου κόβονται τα εισιτήρια. Συντελεστής παραγωγής «επιχειρηματικότητα» θεωρείται η σκέψη για την κατασκευή ενός υπαίθριου χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων και όλες οι απαραίτητες ενέργειες για την υλοποίηση της σκέψης αυτής, δηλαδή για τη λειτουργία του υπαίθριου χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων. ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 016 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΥΣΗ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 017 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Να αναφέρετε τους συντελεστές παραγωγής σε ένα θέατρο. Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν πως ο συντελεστής παραγωγής «επιχειρηματικότητα» ταυτίζεται με τον συντελεστή παραγωγής «εργασία». Διαφορά μεταξύ εν ενεργεία και εν δυνάμει συντελεστή παραγωγής. Η εργασία, το έδαφος, το κεφάλαιο και η επιχειρηματικότητα μετατρέπονται σε εν ενεργεία συντελεστές παραγωγής, όταν χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία. Αν δε χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, χαρακτηρίζονται ως εν δυνάμει συντελεστές παραγωγής. Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία θεωρείται εν ενεργεία και ποιο εν δυνάμει συντελεστής παραγωγής; α. Ένα χωράφι που καλλιεργείται. β. Ένα χωράφι που δεν καλλιεργείται. α. Ένα χωράφι που καλλιεργείται θεωρείται «εν ενεργεία» συντελεστής παραγωγής «έδαφος». β. Ένα χωράφι που δεν καλλιεργείται θεωρείται «εν δυνάμει» συντελεστής παραγωγής έδαφος. Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία θεωρείται εν ενεργεία και ποιο εν δυνάμει συντελεστής παραγωγής; α. Ένας άνθρωπος που εργάζεται. β. Ένας άνθρωπος που δεν εργάζεται (άνεργος). Το χαρακτηριστικό στοιχείο των συντελεστών παραγωγής είναι ότι για κάθε χρονική περίοδο και για κάθε οικονομία θεωρούνται δεδομένοι. Μακροχρόνια το μέγεθός τους μεταβάλλεται, αλλά βραχυχρόνια μπορούν να θεωρηθούν δεδομένοι. 22

18 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το κύριο οικονομικό πρόβλημα Προέρχεται από τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του πλήθους των αναγκών που οι άνθρωποι επιδιώκουν να ικανοποιήσουν και του περιορισμένου όγκου των αγαθών που υπάρχουν για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών. Οφείλεται στην έλλειψη (ή στενότητα, ή ανεπάρκεια, ή σπανιότητα) των παραγωγικών συντελεστών. Αντιμετωπίζεται με την οργανωμένη δραστηριότητα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, με την εξεύρεση νέων παραγωγικών πόρων κτλ. Απασχολεί κάθε κοινωνία και είναι μόνιμο. Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (ΚΠΔ). Τα όρια των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας απεικονίζονται διαγραμματικά με την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων. Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων δείχνει τις μεγαλύτερες ποσότητες ενός προϊόντος που είναι δυνατόν να παραχθούν σε μια οικονομία, για κάθε δεδομένη ποσότητα του άλλου προϊόντος. Οι υποθέσεις κατασκευής της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων είναι: Η οικονομία παράγει δύο μόνο αγαθά. Η τεχνολογία παραγωγής είναι δεδομένη. Η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους συντελεστές παραγωγής που διαθέτει. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΒΗΜΑ 1 Βήματα κατασκευής της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων Κατασκευάζουμε δύο κάθετους άξονες. 0 ΒΗΜΑ 2 Στον ένα άξονα τοποθετούμε τις τιμές του ενός αγαθού (του αγαθού «Χ») και στον άλλο άξονα τις τιμές του άλλου αγαθού (του αγαθού «Ψ»). 23

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Χ» ή 0 Αγαθό «X» 0 Αγαθό «Ψ» ΒΗΜΑ 3 Βρίσκουμε τα σημεία της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων από τον πίνακα της υποθετικής οικονομίας. Πίνακας υποθετικής οικονομίας Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Αγαθό «Ψ» Ψ Β Α(Χ Α, Ψ Α) Β (Χ Β, Ψ Β) Α Χ Α Ψ Α Β Χ Β Ψ Β Γ Χ Γ Ψ Γ 0 Χ Β Γ (Χ Γ, Ψ Γ) Αγαθό «X» ΒΗΜΑ 4 Ενώνουμε τα σημεία αυτά και κατασκευάζουμε την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής οικονομίας. Αγαθό «Ψ» Α Β 0 Γ Αγαθό «X» ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: 24

20 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α 0 85 Β Γ Δ 40 0 Να κατασκευάσετε την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής αυτής οικονομίας. ΛΥΣΗ Από την εκφώνηση του παραδείγματος προκύπτει ότι ισχύουν οι προϋποθέσεις κατασκευής της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων: 25

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Αγαθό «Ψ» Α ΚΠΔ αγαθών «Χ», «Ψ» Β Γ Δ Αγαθό «X» ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 018 Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α Β Γ Δ

22 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Να κατασκευάσετε την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής αυτής οικονομίας. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Ένας συνδυασμός (σημείο), ανάλογα με τη θέση όπου βρίσκεται σε σχέση με την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων, μπορεί να χαρακτηριστεί είτε ως εφικτός είτε ως ανέφικτος είτε ως μέγιστος (ή άριστος). ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ Εφικτός Ανέφικτος Μέγιστος ή άριστος Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Ψ» Εφικτός 0 Αγαθό «X» 0 Ανέφικτός Αγαθό «X» Μέγιστος ή άριστος 0 Αγαθό «X» ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 3 Εφικτός συνδυασμός: Όλα τα σημεία (συνδυασμοί ποσοτήτων) που βρίσκονται αριστερά ή κάτω από την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων αντιπροσωπεύουν εφικτούς συνδυασμούς, δηλαδή συνδυασμούς που μπορούν να παραχθούν επειδή εμπίπτουν στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας, με την προϋπόθεση ότι ορισμένοι ή όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές υποαπασχολούνται ή δεν απασχολούνται αποτελεσματικά. Η οικονομία δηλαδή σ αυτή την περίπτωση δε χρησιμοποιεί όλες τις παραγωγικές της δυνατότητες. Ανέφικτος συνδυασμός: Όλα τα σημεία (συνδυασμοί ποσοτήτων) που βρίσκονται δεξιά ή πάνω από την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων αντιπροσωπεύουν ανέφικτους συνδυασμούς, δηλαδή συνδυασμούς που δεν μπορούν να παραχθούν επειδή δεν εμπίπτουν στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας. Μέγιστος ή άριστος συνδυασμός: Όλα τα σημεία (συνδυασμοί ποσοτήτων) που βρίσκονται πάνω ή επί της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων αντιπροσωπεύουν μέγιστους ή άριστους δυνατούς συνδυασμούς, δηλαδή συνδυασμούς που μπορούν να παραχθούν, με την προϋπόθεση ότι η οικονομία απασχολεί όλους τους 27

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει. Τα σημεία αυτά δείχνουν δηλαδή τη δυνατότητα παραγωγής που έχει η οικονομία. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Δίνεται η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: ΚΠΔ αγαθών «Χ», «Ψ» Αγαθό «Ψ» Α 100 Β Ζ Γ 40 Ε 20 Δ Αγαθό «X» Να χαρακτηρίσετε τους συνδυασμούς Α, Β, Γ, Δ, Ε και Ζ. ΛΥΣΗ Οι συνδυασμοί Α, Β, Γ, Δ, και όλοι οι ενδιάμεσοί τους, βρίσκονται πάνω (επί) στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων και αντιπροσωπεύουν μέγιστους ή άριστους δυνατούς συνδυασμούς, δηλαδή συνδυασμούς που μπορούν να παραχθούν αν η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους συντελεστές παραγωγής που διαθέτει. Τα σημεία αυτά δείχνουν τις παραγωγικές δυνατότητες που έχει η υποθετική αυτή οικονομία. Ειδικότερα, στον συνδυασμό Α όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του αγαθού «Ψ», ενώ στον 28

24 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 συνδυασμό Δ όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές απασχολούνται για την παραγωγή του αγαθού «Χ». Ο συνδυασμός Ε βρίσκεται αριστερά (κάτω) της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων και αντιπροσωπεύει έναν εφικτό συνδυασμό, δηλαδή ένα συνδυασμό που μπορεί να παραχθεί επειδή εμπίπτει στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας. Η οικονομία σ αυτή την περίπτωση δε χρησιμοποιεί όλες τις παραγωγικές της δυνατότητες και ορισμένοι ή όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές της υποαπασχολούνται ή δεν απασχολούνται αποτελεσματικά. Ο συνδυασμός Ζ βρίσκεται δεξιά (πάνω) της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων και αντιπροσωπεύει έναν ανέφικτον συνδυασμό, δηλαδή ένα συνδυασμό που δεν μπορεί να παραχθεί επειδή δεν εμπίπτει στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Μορφές της της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας η οποία παράγει δύο μόνο αγαθά, το αγαθό «Χ» και το αγαθό «Ψ» μπορεί να έχει τις παρακάτω μορφές: ΜΟΡΦΗ 1 ΜΟΡΦΗ 2 Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Ψ» Κοίλη Κυρτή 0 Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ενός αγαθού (του αγαθού «Χ»), μειώνεται (κατά την ίδια φορά) η παραγωγή του άλλου αγαθού (του αγαθού «Ψ»). 0 Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ενός αγαθού (του αγαθού «Χ»), μειώνεται (κατά την ίδια φορά) η παραγωγή του άλλου αγαθού (του αγαθού «Ψ»). 29

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Αγαθό «Ψ» ΜΟΡΦΗ 3 ΜΟΡΦΗ 4 Αγαθό «Ψ» Ευθεία Τεθλασμένη 0 Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ενός αγαθού (του αγαθού «Χ»), μειώνεται (κατά την ίδια φορά) η παραγωγή του άλλου αγαθού (του αγαθού «Ψ»). 0 Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ενός αγαθού (του αγαθού «Χ»), μειώνεται (κατά την ίδια φορά) η παραγωγή του άλλου αγαθού (του αγαθού «Ψ»). Σε όλες τις παραπάνω μορφές (κοίλη, κυρτή, ευθεία, τεθλασμένη), καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ενός αγαθού, μειώνεται (κατά την ίδια φορά) η παραγωγή του άλλου αγαθού, γεγονός που οφείλεται στην έλλειψη των παραγωγικών συντελεστών. Αν δηλαδή η οικονομία επιθυμεί να παράγει περισσότερες μονάδες από ένα αγαθό, πρέπει να μεταφέρει παραγωγικούς συντελεστές από την παραγωγή ενός άλλου αγαθού και κατά συνέπεια η παραγωγή του τελευταίου αγαθού μειώνεται. ΠΡΟΣΟΧΗ Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας η οποία παράγει δύο μόνο αγαθά, το «Χ» και το «Ψ», δεν μπορεί να έχει τις παρακάτω μορφές οικονομίας: Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Ψ» Αγαθό «Ψ» Αγαθό «X» Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του α- γαθού «X», η παραγωγή του αγαθού «Ψ» παραμένει σταθερή. Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του ε- νός αγαθού, αυξάνεται (κατά την ίδια φορά) και η παραγωγή του άλλου. Αγαθό «X» Καθώς αυξάνεται η παραγωγή του α- γαθού «Ψ», η παραγωγή του αγαθού «Χ» παραμένει σταθερή. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Μετατόπιση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων. 30

26 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μετατοπίζεται ομοιόμορφα προς τα δεξιά (από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β ): είτε αν αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής Αγαθό «Ψ» είτε αν βελτιωθεί σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής A A είτε αν υπάρξει συνδυασμός των δύο παραπάνω, δηλαδή ταυτόχρονα να αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής και να βελτιωθεί σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής. 0 Β Β Αγαθό «X» Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μετατοπίζεται ομοιόμορφα προς τα αριστερά (από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β ): είτε αν μειωθούν αρκετά οι Αγαθό «Ψ» συντελεστές παραγωγής είτε αν χειροτερεύσει ση- A μαντικά η τεχνολογία παραγωγής A είτε αν υπάρξει συνδυασμός των δύο παραπάνω, δηλαδή ταυτόχρονα να 0 μειωθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής και να Β Β Αγαθό «X» χειροτερεύσει σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής. Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά τι θα συμβεί στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας αν βελτιωθεί η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα αυξηθούν οι συντελεστές παραγωγής του αγαθού «Ψ», γνωρίζοντας ότι και οι δύο μεταβολές επιδρούν κατά το ίδιο μέγεθος στην παραγωγή των δύο αγαθών. 31

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΛΥΣΗ ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 019 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1 ΛΥΣΗ Βασικές οικονομικές έννοιες Αν βελτιωθεί η τεχνολογία Αγαθό «Ψ» παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα αυξηθούν A οι συντελεστές παραγωγής A του αγαθού «Ψ», τότε θα αυξηθεί η παραγωγή και του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ» κατά το ίδιο μέγεθος 0 (εφόσον γνωρίζουμε ότι και Β Β Αγαθό «X» οι δύο μεταβολές επιδρούν κατά το ίδιο μέγεθος στην παραγωγή των δύο αγαθών) και η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων θα μετατοπιστεί ομοιόμορφα προς τα δεξιά, από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β. Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά τι θα συμβεί στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας αν χειροτερεύσει η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα μειωθούν οι συντελεστές παραγωγής του αγαθού «Ψ», γνωρίζοντας ότι και οι δύο μεταβολές επιδρούν κατά το ίδιο μέγεθος στην παραγωγή των δύο αγαθών. Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων δε μετατοπίζεται ομοιόμορφα Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά τι θα συμβεί στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας αν βελτιωθεί η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα μειωθούν οι συντελεστές παραγωγής του αγαθού «Ψ», γνωρίζοντας ότι η μεταβολή στην ποσότητα του αγαθού «Χ» είναι μεγαλύτερη από τη μεταβολή στην ποσότητα του αγαθού «Ψ». Αν βελτιωθεί η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα μειωθούν οι συντελεστές παραγωγής του αγαθού «Ψ», τότε θα αυξηθεί η παραγωγή του αγαθού «Χ», ενώ ταυτόχρονα θα μειωθεί η παραγωγή του αγαθού «Ψ» και η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων θα μετατοπιστεί από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β. 32

28 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Αγαθό «Ψ» A A 0 Β Β Αγαθό «X» ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2 ΛΥΣΗ Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά τι θα συμβεί στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας αν χειροτερεύσει η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Ψ». Αν χειροτερεύσει η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Ψ», τότε θα μειωθεί η παραγωγή του αγαθού «Ψ» και η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων θα μετατοπιστεί από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β. Αγαθό «Ψ» A A 0 Β Αγαθό «X» ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 20 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά τι θα συμβεί στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας αν χειροτερεύσει η τεχνολογία παραγωγής του αγαθού «Χ» και ταυτόχρονα αυξηθούν οι συντελεστές παραγωγής του αγαθού «Ψ», γνωρίζοντας ότι η μεταβολή στην ποσότητα του αγαθού «Χ» είναι μικρότερη από τη μεταβολή στην ποσότητα του αγαθού «Ψ». Με ποιον τρόπο ένας ανέφικτος συνδυασμός μπορεί να μετατραπεί σε εφικτό συνδυασμό; Για να μετατραπεί ένας ανέφικτος συνδυασμός σε εφικτό συνδυασμό, θα πρέπει να μετατοπιστεί η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων δεξιότερά του. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει: είτε να αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής είτε να βελτιωθεί σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής 33

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες είτε να υπάρξει συνδυασμός των δύο παραπάνω, δηλαδή ταυτόχρονα να αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής και να βελτιωθεί σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Έστω ΑΒ η αρχική καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας η οποία παράγει δύο μόνο αγαθά, το αγαθό «Χ» και το αγαθό «Ψ», και Γ είναι ένας ανέφικτος συνδυασμός. Αγαθό «Ψ» Α Γ 0 B Αγαθό «X» ΛΥΣΗ Να εξηγήσετε και να δείξετε διαγραμματικά πώς ο ανέφικτος συνδυασμός Γ μπορεί να μετατραπεί σε εφικτό συνδυασμό. Για να μετατραπεί ο ανέφικτος συνδυασμός Γ σε εφικτό συνδυασμό, θα πρέπει να μετατοπιστεί η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων δεξιότερα από τον συνδυασμό Γ, και συγκεκριμένα θα πρέπει να μετατοπιστεί από τη θέση ΑΒ στη θέση Α Β. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει: είτε να αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής είτε να βελτιωθεί σημαντικά Αγαθό «Ψ» A η τεχνολογία παραγωγής A είτε να υπάρξει συνδυασμός Γ των δύο παραπάνω, δηλαδή ταυτόχρονα να αυξηθούν αρκετά οι συντελεστές παραγωγής και να βελτιωθεί σημαντικά η τεχνολογία παραγωγής. 0 Β Β Αγαθό «X» 34

30 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Όταν η ανεργία μεταβάλλεται (αυξάνεται ή μειώνεται), παρατηρείται μετακίνηση από ένα σημείο σε ένα άλλο που βρίσκεται αριστερά της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων και όχι μετατόπιση της Αγαθό «Ψ» καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων. Όταν μεταβάλλεται (αυξάνεται ή μειώνεται) η ανεργία, τότε η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων παραμένει αμετακίνητη. Όταν υπάρχει ανεργία, ο συντελεστής παραγωγής «εργασία» υποαπασχολείται, δηλαδή η οικονομία παράγει σε ένα σημείο που βρίσκεται αριστερά της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων (π.χ. στο σημείο Λ). Όσο αυξάνεται η ανεργία, το σημείο απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (από το σημείο Λ στο σημείο Λ ), ενώ, όσο μειώνεται η ανεργία, το σημείο πλησιάζει την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (από το σημείο Λ στο σημείο Λ ). Όταν η ανεργία εξαλειφθεί η οικονομία παράγει σε ένα σημείο που βρίσκεται πάνω στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (στο σημείο Λ ). 0 Λ Λ Λ Αγαθό «X» ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Έστω ΑΒ η αρχική καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας υποθετικής οικονομίας η οποία παράγει δύο μόνο αγαθά, το αγαθό «Χ» και το αγαθό «Ψ». Σε μια δεδομένη χρονική στιγμή η υποθετική αυτή οικονομία παράγει σύμφωνα με τον συνδυασμό Θ. Να εξηγήσετε τι σημαίνει για την υποθετική αυτή οικονομία μια αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Αγαθό «Ψ» Γ Α Ε 0 Ι Θ Η Ζ Β Δ Αγαθό «X» ΛΥΣΗ Μια αύξηση του ποσοστού ανεργίας σημαίνει ότι η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής οικονομίας θα παραμείνει η ΑΒ και θα παρατηρηθεί μετακίνηση από τον συνδυασμό Θ στον συνδυασμό Η. 35

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 3 ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 21 Βασικές οικονομικές έννοιες Η έννοια του κόστους. Κόστος ευκαιρίας (ΚΕ) ή εναλλακτικό κόστος ή πραγματικό κόστος ενός αγαθού καλείται η ποσότητα ενός άλλου ή άλλων αγαθών που πρέπει να θυσιαστεί για να παραχθεί μια επιπλέον μονάδα του αγαθού αυτού. Έστω ότι μια οικονομία παράγει δύο μόνο αγαθά, το αγαθό «Χ» και το αγαθό «Ψ». Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μας δείχνει την ποσότητα του αγαθού «Ψ» που πρέπει να θυσιαστεί για να παραχθεί μία επιπλέον μονάδα του αγαθού «Χ». Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μας δείχνει την ποσότητα του αγαθού «Χ» που πρέπει να θυσιαστεί για να παραχθεί μία επιπλέον μονάδα του αγαθού «Ψ». Έστω ότι αποφασίζουμε να αγοράσουμε μια τηλεόραση. Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «τηλεόραση» περιλαμβάνει όλα τα άλλα αγαθά που θα μπορούσαμε να αγοράσουμε αλλά δεν αγοράσαμε, π.χ. ένα κασετόφωνο ή έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, γιατί τελικά αγοράσαμε την «τηλεόραση». Έστω ότι αφιερώνουμε δύο ώρες για να παρακολουθήσουμε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «παρακολούθηση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα» περιλαμβάνει όλες τις άλλες ασχολίες που θα μπορούσαμε να κάνουμε σε αυτό το χρονικό διάστημα αλλά δεν κάναμε, π.χ. να ακούσουμε μουσική ή να διαβάσουμε ένα βιβλίο, γιατί τελικά «παρακολουθήσαμε τον ποδοσφαιρικό αγώνα». Έστω ότι καλλιεργούμε ένα ολόκληρο χωράφι με ντομάτες. Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «ντομάτες» περιλαμβάνει όλες τις άλλες χρήσεις του χωραφιού που θα μπορούσαν να γίνουν αλλά δεν έγιναν, π.χ. να καλλιεργήσουμε το χωράφι με πατάτες, γιατί τελικά καλλιεργήσαμε το χωράφι με «ντομάτες». Να εξηγήσετε τι περιλαμβάνει το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «ηλεκτρονικός υπολογιστής». Τύποι υπολογισμού του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» (ΚΕ Χ ) 36

32 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» (σε όρους του αγαθού «Ψ») = Μονάδες του αγαθού «Ψ» που θυσιάζονται Μονάδες του αγαθού «Χ» που παράγονται ΑΠΟΔ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ή KEX = ΔΨ ΔΧ. 1 ΚΕΧ = ΚΕ, δηλαδή το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους Ψ του αγαθού «Ψ» είναι ίσο με το αντίστροφο του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». Ισχύει KE X = ΔΨ ΔΧ [σχέση (1)] και KE ψ = ΔΨ ΔΧ ΔΧ = ΔΨ ΚΕ Ψ [σχέση (2)]. Η σχέση (1) γίνεται λόγω της σχέσης (2): KE X = ΔΨ ΔΧ = ΔΨ ΚΕ Ψ KE ΔΧ X = ΔΨ 1 KE ΔΨ ΚΕ X = Ψ ΚΕ [σχέση (2)]. Ψ Τύποι υπολογισμού του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» (ΚΕ Ψ ) KE ψ = ΔΧ. ΔΨ KE ψ = 1 ΚΕ χ. ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Στους τύπους KE X = ΔΨ ΔΧ και KE ψ = ΔΧ ΔΨ, από καθαρά υπολογιστική άποψη οι διαφορές στον αριθμητή και στον παρονομαστή παίρνονται κατ απόλυτη τιμή, δηλαδή πάντα από τη μεγαλύτερη τιμή αφαιρούμε τη μικρότερη τιμή. Κατά συνέπεια το κόστος ευκαιρίας θα είναι πάντα θετικός αριθμός. Το κόστος ευκαιρίας υπολογίζεται μόνο μεταξύ μέγιστων (ή άριστων) διαδοχικών ή μη διαδοχικών συνδυασμών. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας μόνο μεταξύ μέγιστων (ή άριστων) διαδοχικών (δηλαδή το ΚΕ (Α Β) και το ΚΕ (Β Γ) ) ή μη διαδοχικών (δηλαδή το ΚΕ (Α Γ) ) συνδυασμών. 37

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Αγαθό «Ψ» Α Ε 0 Δ Β Γ Αγαθό «X» Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας μεταξύ μέγιστων (ή άριστων) μη διαδοχικών συνδυασμών, εφόσον ζητηθεί. Σε περίπτωση που ζητηθεί να υπολογίσουμε το κόστος ευκαιρίας (χωρίς να μας προσδιορίζουν μεταξύ ποιων συνδυασμών), το υπολογίζουμε μόνο μεταξύ των μέγιστων (ή άριστων) διαδοχικών συνδυασμών. ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Δεν υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας μεταξύ συνδυασμών που δεν είναι μέγιστοι ή άριστοι (δηλαδή δεν υπάρχει το ΚΕ (Α Δ), το ΚΕ (Α Ε), το ΚΕ (Β Δ), το ΚΕ (Β Ε), το ΚΕ (Γ Δ), το ΚΕ (Γ Ε) και το ΚΕ (Δ Ε) ). Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α 0 50 Β Γ Δ

34 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Να υπολογίσετε και να εξηγήσετε: α. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ». β. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». γ. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Δ. δ. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Β και Δ. ΛΥΣΗ α. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μεταξύ όλων των μέγιστων διαδοχικών συνδυασμών, εφαρμόζοντας τον τύπο ΚΕ Χ = ΔΨ : ΔΧ ΚΕ Χ(Α Β) = ΔΨ (Α Β) = ΔΧ (Α Β) 10 0 = = 1. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Β, θυσιάζεται 1 μονάδα του αγαθού «Ψ». ΚΕ Χ(Β Γ) = ΔΨ (Β Γ) = ΔΧ (Β Γ) = 15 5 = 3. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Β και Γ, θυσιάζονται 3 μονάδες του αγαθού «Ψ». ΚΕ Χ(Γ Δ) = ΔΨ (Γ Δ) = 25 0 ΔΧ (Γ Δ) = 25 5 = 5. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Γ και Δ, θυσιάζονται 5 μονάδες του αγαθού «Ψ». ΤΡΟΠΟΣ 1 β. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ όλων των μέγιστων διαδοχικών συνδυασμών, εφαρμόζοντας τον τύπο : ΚΕ Ψ = ΔΧ ΔΨ : ΚΕ Ψ(Α Β) = ΔΧ (Α Β) = 10 0 = 10 ΔΨ(Α Β) = 1. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Β, θυσιάζεται 1 μονάδα του αγαθού «Χ». ΚΕ Ψ(Β Γ) = ΔΧ (Β Γ) = = 5 ΔΨ (Β Γ) = 1 3. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Ψ» μεταξύ 39

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες των συνδυασμών Β και Γ, θυσιάζονται 1 3 μονάδες του αγαθού «Χ». ΚΕ Ψ(Γ Δ) = ΔΧ (Γ Δ) = ΔΨ(Γ Δ) 25 0 = 5 25 = 1 5. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Γ και Δ, θυσιάζονται 1 5 μονάδες του αγαθού «Χ». ΤΡΟΠΟΣ 2 Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ όλων των μέγιστων διαδοχικών συνδυασμών, εφαρμόζοντας τον τύπο ΚΕ Ψ = 1 ΚΕΧ : ΚΕ Ψ(Α Β) = ΚΕ Ψ(Β Γ) = ΚΕ Ψ(Γ Δ) = 1 ΚΕ Χ(Α Β) = 1 1 =1. 1 ΚΕ Χ(Β Γ) = ΚΕ Χ(Γ Δ) = 1 5 =1. γ. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Δ, εφαρμόζοντας τον τύπο ΚΕ Χ = ΔΨ : ΔΧ ΚΕ Χ(Α Δ) = ΔΨ (Α Δ) = 50 0 ΔΧ(Α Δ) 20 0 = = 2,5. Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Δ, θυσιάζονται 2,5 μονάδες του αγαθού «Ψ». δ. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Β και Δ, εφαρμόζοντας τον τύπο ΚΕ Ψ = ΔΧ ΔΨ : ΚΕ Ψ(Β Δ) = ΔΧ (Β Δ) = = 10 = 1. ΔΨ(Β Δ) Δηλαδή, για να παραχθεί 1 επιπλέον μονάδα του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Β και Δ, θυσιάζονται 1 μονάδες του αγαθού «Χ». 4 ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 022 Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί 40

36 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α Β Γ Δ Ε 40 0 Να υπολογίσετε και να εξηγήσετε: α. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ». β. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». γ. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μεταξύ των συνδυασμών Β και Δ. δ. το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ των συνδυασμών Α και Ε. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Χαρακτηρισμός του κόστους ευκαιρίας. ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ Αυξανόμενο Σταθερό Φθίνον ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 Αυξανόμενο κόστος ευκαιρίας: Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού χαρακτηρίζεται ως αυξανόμενο όταν, καθώς αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού, αυξάνεται και το κόστος ευκαιρίας του αγαθού, δηλαδή θυσιάζονται ολοένα και περισσότερες μονάδες του άλλου αγαθού. Η περίπτωση του αυξανόμενου κόστους ευκαιρίας είναι η πλέον ρεαλιστική περίπτωση. 41

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Όταν το κόστος ευκαιρίας είναι αυξανόμενο, τότε: οι παραγωγικοί συντελεστές δεν είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή και των δύο αγαθών τα αγαθά είναι ανομοιογενή (π.χ. ντομάτες και ηλεκτρονικοί υπολογιστές) η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων είναι κοίλη ως προς την αρχή των αξόνων. ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 3 Σταθερό κόστος ευκαιρίας: Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού χαρακτηρίζεται ως σταθερό, όταν, καθώς αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού, παραμένει σταθερό το κόστος ευκαιρίας του αγαθού, δηλαδή θυσιάζονται οι ίδιες μονάδες του άλλου αγαθού. Όταν το κόστος ευκαιρίας είναι σταθερό τότε: οι παραγωγικοί συντελεστές είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή και των δύο αγαθών τα αγαθά είναι ομοιογενή (π.χ. κριθάρι και σιτάρι) η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων είναι ευθεία γραμμή. Φθίνον κόστος ευκαιρίας: Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού χαρακτηρίζεται ως φθίνον, όταν, καθώς αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού, μειώνεται το κόστος ευκαιρίας του αγαθού, δηλαδή θυσιάζονται ολοένα και λιγότερες μονάδες του άλλου αγαθού. Όταν το κόστος ευκαιρίας είναι φθίνον, τότε: οι παραγωγικοί συντελεστές δεν είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή και των δύο αγαθών τα αγαθά είναι ανομοιογενή (π.χ. πατάτες και αυτοκίνητα) η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων είναι κυρτή ως προς την αρχή των αξόνων. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Διαδικασία χαρακτηρισμού του κόστους ευκαιρίας Για να χαρακτηρίσουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ», κατασκευάζουμε την καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ», τοποθετώντας στον οριζόντιο άξονα τις ποσότητες του αγαθού «Χ» και στον κάθετο άξονα τις τιμές του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ». Για να χαρακτηρίσουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ», κατασκευάζουμε την καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ», τοποθετώντας στον οριζόντιο άξονα τις ποσότητες του αγαθού «Ψ» και στον κάθετο άξονα τις τιμές του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ». 42

38 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α 0 35 Β Γ Δ 20 0 α. Να χαρακτηρίσετε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ». β. Να χαρακτηρίσετε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». γ. Να κατασκευάσετε την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής αυτής οικονομίας. Τι μορφή έχει; ΛΥΣΗ α. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» μεταξύ όλων των μέγιστων διαδοχικών συνδυασμών, εφαρμόζοντας τον τύπο ΚΕ Χ = ΔΨ : ΔΧ ΚΕ Χ(Α Β) = ΔΨ (Α Β) = ΔΧ(Α Β) 10 0 = = 1. ΚΕ Χ(Β Γ) = ΔΨ (Β Γ) = ΔΧ(Β Γ) = 10 5 = 2. ΚΕ Χ(Γ Δ) = ΔΨ (Γ Δ) = 15 0 ΔΧ(Γ Δ) = 15 5 = 3. Με βάση τα στοιχεία αυτά προκύπτει ο πίνακας: 43

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες αγαθού «Χ» Κόστος ευκαιρίας αγαθού «Χ» (σε όρους του αγαθού «Ψ») Για να χαρακτηρίσουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ», κατασκευάζουμε την καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ», τοποθετώντας στον οριζόντιο άξονα τις ποσότητες του αγαθού «Χ» και στον κάθετο άξονα τις τιμές του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ»: ΚΕ Χ 3,5 Καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Χ» 3 2,5 2 1,5 1 0, αγαθού «Χ» Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ» χαρακτηρίζεται ως αυξανόμενο, γιατί, καθώς αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού «Χ», αυξάνεται και το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ», δηλαδή θυσιάζονται ολοένα και περισσότερες μονάδες του αγαθού «Ψ». Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγικοί συντελεστές δεν εί- 44

40 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή και των δύο αγαθών. β. Υπολογίζουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» μεταξύ όλων των μέγιστων διαδοχικών συνδυασμών, εφαρμόζοντας τον τύπο KE Ψ = ΔΧ ΔΨ : ΚΕ Ψ(Α Β) = ΔΧ (Α Β) = 10 0 ΔΨ(Α Β) = = 1. ΚΕ Ψ(Β Γ) = ΔΧ (Β Γ) = ΔΨ(Β Γ) = 5 10 = 1 2. ΚΕ Ψ(Γ Δ) = ΔΧ (Γ Δ) = ΔΨ(Γ Δ) 15 0 = 5 15 = 1 3. Με βάση τα στοιχεία αυτά προκύπτει ο πίνακας: αγαθού «Ψ» Κόστος ευκαιρίας αγαθού «Ψ» (σε όρους του αγαθού «Χ») 1 1/2 1/3 Για να χαρακτηρίσουμε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ», κατασκευάζουμε την καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ», τοποθετώντας στον οριζόντιο άξονα τις ποσότητες του αγαθού «Ψ» και στον κάθετο άξονα τις τιμές του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ». 45

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες Καμπύλη του κόστους ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» ΚΕ Ψ 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, αγαθού «Ψ» Το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ» χαρακτηρίζεται ως αυξανόμενο, γιατί, καθώς αυξάνεται η παραγωγή του αγαθού «Ψ», αυξάνεται και το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ», δηλαδή θυσιάζονται ολοένα και περισσότερες μονάδες του αγαθού «Χ». Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγικοί συντελεστές δεν είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή και των δύο αγαθών. γ. Από την εκφώνηση του παραδείγματος προκύπτει ότι ισχύουν οι προϋποθέσεις κατασκευής της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων. 46

42 Βασικές οικονομικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΕ Χ 35 Κ.Π.Δ. αγαθών «Χ», «Ψ» B Γ Δ Αγαθό «Χ» Παρατηρούμε ότι η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων είναι κοίλη ως προς την αρχή των αξόνων. ΚΑΝΕ ΤΟ ΙΔΙΟ 023 Ο παρακάτω πίνακας αφορά μια υποθετική οικονομία στην οποία, με δεδομένη την τεχνολογία, απασχολούνται όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές για την παραγωγή δύο μόνο αγαθών, του αγαθού «Χ» και του αγαθού «Ψ»: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α Β Γ Δ

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βασικές οικονομικές έννοιες α. Να χαρακτηρίσετε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Χ» σε όρους του αγαθού «Ψ». β. Να χαρακτηρίσετε το κόστος ευκαιρίας του αγαθού «Ψ» σε όρους του αγαθού «Χ». γ. Να κατασκευάσετε την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της υποθετικής αυτής οικονομίας. Τι μορφή έχει; ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Υπολογισμός των μέγιστων παραγωγικών δυνατοτήτων ενός αγαθού με δεδομένη την ποσότητα του άλλου αγαθού. Υπολογίζουμε τη μέγιστη ποσότητα του αγαθού «Ψ» για δεδομένη ποσότητα του αγαθού «Χ». Δίνεται ο παρακάτω πίνακας που αφορά μια υποθετική οικονομία: Συνδυασμοί ποσοτήτων αγαθού «Χ» αγαθού «Ψ» Α 70 Ψ Α = ; Β Κόστος ευκαιρίας αγαθού «Χ» (σε όρους του αγαθού «Ψ») 5 Να υπολογίσετε τη μέγιστη ποσότητα του αγαθού «Ψ» (Ψ Α ) που μπορεί να παραχθεί όταν παράγονται 70 μονάδες από το αγαθό «Χ». ΛΥΣΗ Εφόσον γνωρίζουμε ότι ΚΕ X(Α Β) = 5, υπολογίζουμε τη μέγιστη ποσότητα του αγαθού «Ψ», έστω Ψ Α, που αντιστοιχεί σε 70 μονάδες του αγαθού «Χ»: ΚΕ X(Α Β) = 5 ΔΨ (Α Β) = 5 Ψ Α 30 ΔΧ(Α Β) = 5 Ψ Α 30 = 550 Ψ Α = 580. Άρα, όταν η υποθετική αυτή οικονομία παράγει 70 μονάδες από το αγαθό «Χ», έχει τη δυνατότητα να παράγει μέχρι και 580 μονάδες από το αγαθό «Ψ». ΠΡΟΣΟΧΗ Η διαφορά ΔΨ (Α Β) είναι ίση με Ψ Α 30 και όχι με 30 Ψ Α, γιατί και εδώ αφαιρούμε από τη μεγαλύτερη τιμή τη μικρότερη τιμή και, επειδή το αγαθό «Χ» αυξάνεται από πάνω προς τα κάτω, το αγαθό «Ψ» μειώνεται κατά την ίδια φορά (από πάνω προς τα κάτω). Άρα το Ψ Α είναι μεγαλύτερο από το