Βιοποικιλότητα & Αγροτικά Οικοσυστήματα

Transcript

1 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΑ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Χρονική Διάρκεια: Οκτώβριος 2010 Ιούνιος 2014 Προϋπολογισμός: ,10 Κοινοτική χρηματοδότηση: ,05 Βιοποικιλότητα & Αγροτικά Οικοσυστήματα Έλενα Χατζηχαραλάμπους ΕΚΒΥ Μάιος 2013 ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ- ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΓΓΕΙΩΝ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΤΟΠΩΝ- ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

2 Αντικείμενα: Βασικές έννοιες και ορισμοί (βιοποικιλότητα-οικοσύστημα, αγροτική βιοποικιλότητα-αγροοικοσυστήματα) Υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Ο ρόλος της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας το έργο Life SAGE10

3 Βιοποικιλότητα: «ως βιολογική ποικιλότητα νοείται η ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προελεύσεως περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων, των οποίων αποτελούν μέρος. Περιλαμβάνεται, επίσης, η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων» (Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα, Άρθρο 2 «Ορισμοί») Αντανακλά τον αριθμό, την ποικιλία και την μεταβλητότητα των ζωντανών οργανισμών και των συστημάτων που συγκροτούν.

4 Βιοποικιλότητα: Έννοια η οποία «αγκαλιάζει» όλη τη ζωή στη Γη. Περιλαμβάνει τον τρόπο έκφρασης ή εκτίμησης της ποικιλότητας που υπάρχει στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής: γονίδια είδη οικοσυστήματα

5 (βιο)ποικιλότητα... στα διαφορετικά «επίπεδα» οργάνωσης της ζωής Γενετική ποικιλότητα = το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός είδους. Μεγαλύτερη γενετική ποικιλότητα Μεγαλύτερη η ικανότητα επιβίωσης και προσαρμογής του είδους απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις (επιδημίες, κλιματικές αντιξοότητες κ.λπ.) φυσικά είδη έναντι «τεχνητών» ή γενετικά βελτιωμένων. Στην Ελλάδα, εξαιτίας ποικίλων παραγόντων, τόσο τα είδη φυτών όσο και τα είδη ζώων, παρουσιάζουν πολύ μεγάλη γενετική ποικιλότητα, γεγονός το οποίο προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στη χώρα μας ως «τράπεζα» γονιδίων και γενικότερα γενετικού υλικού, το οποίο πρέπει να ερευνηθεί και να διατηρηθεί.

6 (βιο)ποικιλότητα... στα διαφορετικά «επίπεδα» οργάνωσης της ζωής Ποικιλότητα ειδών = ο αριθμός των ειδών (φυτών, ζώων, μυκήτων κ.λπ.) που απαντούν σε μία συγκεκριμένη περιοχή ή σε ένα οικοσύστημα. Η ποικιλότητα των ειδών επηρεάζει την οικολογική ισορροπία, τη σταθερότητα και τη λειτουργία των αναδραστικών μηχανισμών ενός οικοσυστήματος. Περισσότερα είδη Οικοσύστημα με μεγαλύτερη σταθερότητα (πυκνότερο δίκτυο τροφικών αλυσίδων, πιο απρόσκοπτη ροή βιομάζας και ενέργειας, απρόσκοπτη ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων, αποτελεσματικότερη λειτουργεία των μηχανισμοί ανάδρασης). Συμπερασματικά: α) η εξαφάνιση ενός είδους μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες, β) δεν νοείται αειφορική διαχείριση χωρίς προστασία και διατήρηση της ποικιλότητας των ειδών.

7 (βιο)ποικιλότητα... στα διαφορετικά «επίπεδα» οργάνωσης της ζωής Ποικιλότητα οικοσυστημάτων = ο αριθμός των οικοσυστημάτων που απαντούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ο αριθμός των οικοσυστημάτων και ο τρόπος κατανομής τους στον χώρο, (μωσαϊκό των οικοσυστημάτων), χαρακτηρίζει και δίνει τη σφραγίδα του στο τοπίο μιας περιοχής. Προστασία των οικοσυστημάτων προστασία των ειδών που τα συνθέτουν και διατήρηση της φυσιογνωμίας των τοπίων.

8 (βιο)ποικιλότητα... στα διαφορετικά «επίπεδα» οργάνωσης της ζωής Συμπερασματικά: γενετική ποικιλότητα ποικιλότητα ειδών οικοσυστημάτων αντιστοιχούν στα ισάριθμα, θεμελιώδη και ιεραρχικά συνδεδεμένα, επίπεδα της οργάνωσης της ζωής, κάθε επίπεδο έχει διαφορετική σημασία αλλά αποτελεί αναπόσπαστο «τμήμα» ενός ενιαίου συνόλου, της βιοποικιλότητας.

9 Αγροτική βιοποικιλότητα ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ αγροτική βιοποικιλότητα *είδη (ποικιλίες, φυλές, μικροοργανισμοί) που χρησιμοποιούνται άμεσα ή έμμεσα στη γεωργία, κτηνοτροφία, δασοκομία, αλιεία, για παραγωγή τροφίμων-ποτών, ζωοτροφών, ινών, καυσίμων, φαρμακευτικών προϊόντων *είδη που υποστηρίζουν την παραγωγή (μικροοργανισμοί εδάφους, αρπακτικά, επικονιαστές) *είδη που υποστηρίζουν την ισορροπία και ποικιλότητα των αγρο-οικοσυστημάτων Προσαρμογή από FAO, 1999

10 Οικοσύστημα: Σύμπλεγμα κοινοτήτων φυτών, ζώων, μικροοργανισμών και στοιχείων του αβιοτικού περιβάλλοντός τους, αλλά και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους καθώς αυτά αλληλεπιδρούν ως μια λειτουργική μονάδα. Κάθε οικοσύστημα διαθέτει: βιοτικά (έμβια) συστατικά αβιοτικά συστατικά (π.χ. νερό, έδαφος, κλίμα) αλληλεπιδράσεις εντός και μεταξύ των ανωτέρω δύο συστατικών του, μέσω ροών ενέργειας φυσικό χώρο στον οποίο υπάρχει και λειτουργεί.

11 Οικοσύστημα: Τύποι οικοσυστημάτων (ανάλογα με τη θέση ή τη σύνθεση των ειδών): θαλάσσια (όσα απαντούν στη θάλασσα) παράκτια (όσα απαντούν στις ακτές) χερσαία (όσα απαντούν στην ξηρά) υγροτοπικά (όσα σχετίζονται με τα εσωτερικά ή παράκτια ύδατα) δασικά (αυτά στα οποίο κυριαρχούν τα δενδρώδη δασικά είδη)... αγροτικά

12 Αγροτικό οικοσύστημα(ή Αγρο-οικοσύστημα): ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ αγροτικά οικοσυστήματα «... κάθε τεχνητό οικοσύστημα που έχει δημιουργηθεί από τον άνθρωπο για να αυξήσει τη φυτική ή/και τη ζωική παραγωγή» (Από Θ. Κουσουρής 2006) * ανταλλάσσει ύλη και ενέργεια με τα οικοσυστήματα που το περιβάλλουν *δέχεται εισροές από τον άνθρωπο (νερό, αγροχημικά κ.λπ.) * η βιοποικιλότητα εξαρτάται από τις πρακτικές που εφαρμόζονται

13 Υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Ο ρόλος της βιοποικιλότητας Γιατί είναι σημαντική η βιοποικιλότητα; είναι ζωτική για την υγεία και την ευημερία μας βελτιώνει την ποιότητα ζωής μας και ενισχύει το βιοτικό μας επίπεδο συντελεί στην κοινωνική ευημερία και συνοχή και προσφέρει νέες ευκαιρίες για επένδυση και εργασία. Η βιοποικιλότητα είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής Η βιοποικιλότητα αποτελεί το θεμέλιο των υπηρεσιών και αγαθών που παρέχουν τα οικοσυστήματα και συμβάλλουν καθοριστικά στην ευημερία του ανθρώπου Οι αποφάσεις του ανθρώπου που επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα, επηρεάζουν την ευημερία του ίδιου και των άλλων οργανισμών.

14 Υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Ο ρόλος της βιοποικιλότητας... οι διεργασίες και λειτουργίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο: Παραγωγικές (παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών, φαρμάκων...) Ρυθμιστικές (ρύθμιση της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων, του αέρα, του κλίματος...) Υποστηρικτικές/Προστατευτικές (διατήρηση γονιμότητας εδάφους, κύκλου θρεπτικών στοιχείων, πρωτογενούς παραγωγής...) Πολιτιστικές/Πνευματικές (έρευνα, εκπαίδευση, τουρισμός, υπαίθρια αναψυχή,...)

15 Ο ρόλος της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα Αυξάνει την παραγωγικότητα, την ασφάλεια των τροφίμων και τις οικονομικές αποδόσεις. Προσφέρει ποικιλία προϊόντων και ευκαιρίες εισοδήματος Μειώνει την πίεση της γεωργίας στις ευάλωτες περιοχές, στα δάση και στα απειλούμενα είδη Κάνει τα αγροτικά συστήματα πιο σταθερά, εύρωστα και βιώσιμα Προσφέρει φυσική διαχείριση εχθρών, παρασίτων και ασθενειών (Προσαρμογή από Thrupp, 1997)

16 Ο ρόλος της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα Διατηρεί το έδαφος και αυξάνει τη γονιμότητα και την υγεία του εδάφους Κάνει αποτελεσματικότερη τη χρήση των πόρων και του περιβάλλοντος Μειώνει την εξάρτηση από εξωτερικές εισροές Βελτιώνει την ανθρώπινη διατροφή και παρέχει πηγές φαρμάκων Διατηρεί τη δομή του οικοσυστήματος και τη σταθερότητα της ποικιλότητας των ειδών. (Προσαρμογή από Thrupp, 1997)

17 Ο ρόλος της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΕΙΤΟΝΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ: καλλιεργούμενα/εκτρεφόμενα είδη ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΑΠΟΙΚΙΖΕΙ ΤΟ ΑΓΡΟΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ: χλωρίδα/πανίδα (φυτοφάγα, σαρκοφάγα, αποικοδομητές, κ.λπ.) ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΓΡΟ-ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

18 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας «Οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να ενταχθούν στον καθορισμό και την εφαρμογή των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης, ιδίως προκειμένου να προωθηθεί η αειφόρος ανάπτυξη». Άρθρο 11 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η «αρχή της περιβαλλοντικής ενσωμάτωσης», αναγνωρίζει ότι για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης: α) η πολιτική για το περιβάλλον δεν αρκεί από μόνη της για την επίτευξη της απαιτούμενης περιβαλλοντικής προστασίας, β) μόνο μέσω της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής προστασίας και στους άλλους τομείς (γεωργία, αλιεία, μεταφορές, ενέργεια, κ.λπ.) είναι δυνατή η μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων.

19 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας... οι ανάγκες της προστασίας του περιβάλλοντος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαμόρφωση των άλλων κοινοτικών πολιτικών, προκειμένου να προωθηθεί η αειφόρος ανάπτυξη η οποία αποτελεί τον συγκερασμό οικονομικής ανάπτυξης, περιβαλλοντικής προστασίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. «Εργαλεία» ενσωμάτωσης της Περιβαλλοντικής στην Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Κανόνες της Πολλαπλής Συμμόρφωσης

20 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.. ως Ορθή Γεωργική Πρακτική ορίζεται η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και η ορθή χρήση των εισροών με σκοπό την ταυτόχρονη εξασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας της γεωργικής εκμετάλλευσης και της αειφορίας του περιβάλλοντος

21 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας & το έργο Life SAGE10 Δράση «Παροχή οδηγιών καλών πρακτικών για τη βιοποικιλότητα» (Provide instructions on Good Practices for Biodiversity in the agreed plan) Σκοπός των οδηγιών είναι οι ελαιοκαλλιεργητές και οι γεωπόνοι σύμβουλοί τους: να γνωρίσουν τη σημασία της βιοποικιλότητας για τη διατήρηση των υπηρεσιών των αγροτικών οικοσυστημάτων, να υιοθετήσουν καλές πρακτικές στην άσκηση των καλλιεργητικών φροντίδων προς την κατεύθυνση της διατήρησης και της ανάκαμψης της βιοποικιλότητας των ελαιώνων, να καταστήσουν τη βιοποικιλότητα σύμμαχό τους στην παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας με πρακτικές που επιδεικνύουν υψηλή περιβαλλοντική ευαισθησία.

22 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας & το έργο Life SAGE10 Δράση «Παροχή οδηγιών καλών πρακτικών για τη βιοποικιλότητα» (Provide instructions on Good Practices for Biodiversity in the agreed plan) Περιεχόμενα των οδηγιών Εισαγωγή Η σημασία της βιοποικιλότητας... Σημασία των φυτοφρακτών Σημασία των ξερολιθιών, αναβαθμίδων και άλλων στοιχείων του τοπίου Σημασία των υγροτόπων Ελαιώνες και βιοποικιλότητα Βασικοί άξονες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής / Κανόνες Πολλαπλής Συμμόρφωσης

23 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας & το έργο Life SAGE10 Δράση «Παροχή οδηγιών καλών πρακτικών για τη βιοποικιλότητα» (Provide instructions on Good Practices for Biodiversity in the agreed plan) Περιεχόμενα των οδηγιών Κύριες καλλιεργητικές δραστηριότητες Επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα Οδηγίες καλών πρακτικών Τι μπορούν να κάνουν οι παραγωγοί για το τοπίο τους φυτοφράκτες τις ξερολιθιές, αναβαθμίδες. τους υγροτόπους.τα γέρικα δένδρα τη χρήση λύματων/αποβλήτων

24 Ορθές γεωργικές πρακτικές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας & το έργο Life SAGE10 Δράση «Παροχή οδηγιών καλών πρακτικών για τη βιοποικιλότητα» (Provide instructions on Good Practices for Biodiversity in the agreed plan) Περιεχόμενα των οδηγιών Οδηγίες καλών πρακτικών Τι μπορούν να κάνουν οι παραγωγοί κατά την κατεργασία εδάφους / την καταπολέμηση ζιζανίων με μηχανικές μεθόδους την λίπανση την χημική ζιζανιοκτονία και τη φυτοπροστασία το κλάδεμα την άρδευση τη συγκομιδή

25 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΑ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Χρονική Διάρκεια: Οκτώβριος 2010 Ιούνιος 2014 Προϋπολογισμός: ,10 Κοινοτική χρηματοδότηση: ,05 Ευχαριστώ...! ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ- ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΓΓΕΙΩΝ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΤΟΠΩΝ- ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ