Αξιοποίηση των Δεικτών Επιτυχίας - Δεικτών Επάρκειας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο

Transcript

1 Αξιοποίηση των Δεικτών Επιτυχίας - Δεικτών Επάρκειας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο Ως συνέχεια του Οδηγού Φιλολόγου: Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο, ο οποίος είναι αναρτημένος στην ιστοσελίδα του ΥΠΠ (Εκπαιδευτικό Υλικό/ Νέα Ελληνικά / Νέα Ελληνική Γλώσσα/Αναλυτικό Πρόγραμμα, ημερ. ανάρτησης 17/10/2013), επισημαίνονται τα ακόλουθα: Α. Δομή Δεικτών Επιτυχίας Δεικτών Επάρκειας Στην ανάπτυξη των Δεικτών Επιτυχίας Δεικτών Επάρκειας (ΔΕ - ΔΕ) ακολουθήθηκε η κατηγοριοποίηση σε Γραπτό και Προφορικό Λόγο, στους κειμενικούς τύπους Περιγραφή, Αφήγηση, Επιχειρηματολογία, και Κείμενα Κατευθυντικού Λόγου - Οδηγίες. Στους ΔΕ ΔΕ κάθε κειμενικού τύπου διαχωρίστηκε η Κατανόηση από την Παραγωγή Κειμένου. Σημειώνεται ότι οι ΔΕ - ΔΕ οι οποίοι έχουν αναρτηθεί, αφορούν στον ΓΡΑΠΤΟ ΛΟΓΟ μόνο και αναμένεται η ανάρτηση των ΔΕ ΔΕ οι οποίοι αφορούν στον ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ. Β. Οι ΔΕ - ΔΕ συλλειτουργούν και συνεξετάζονται Οι Δείκτες Επάρκειας, παρόλο που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένους Δείκτες Επιτυχίας, δεν προσεγγίζονται σειριακά, αλλά συλλειτουργούν για να επιτευχθούν συγκεκριμένοι Δείκτες Επιτυχίας, όπως και οι Ειδικοί Δείκτες Επιτυχίας συλλειτουργούν για να επιτευχθεί ο Γενικός Δείκτης Επιτυχίας. Νοουμένου ότι αποτελούν τα ελάχιστα αξιολογητέα διδακτέα, ανά τάξη, πρέπει να καλυφθούν όλοι από τους διδάσκοντες. Ανάλογα, όμως, με το είδος του εκάστοτε κειμένου, θα δοθεί και η ανάλογη έμφαση σε συγκεκριμένους Δείκτες Επάρκειας, ενώ κάποιοι άλλοι πιθανό να μην μπορούν να διδαχτούν με το συγκεκριμένο κείμενο. Για παράδειγμα, ο Δείκτης Επιτυχίας Α.Ι.5. «Αξιοποιούν τα μη γλωσσικά στοιχεία για να προσλάβουν το γενικό νόημα του κειμένου» δεν μπορεί να επιτευχθεί με μονοτροπικά κείμενα, αλλά με πολυτροπικά ή μη γλωσσικά κείμενα. Επομένως, πρέπει να προνοηθεί, είτε στο επίπεδο του κοινού Προγραμματισμού είτε από τον/τη φιλόλογο, να τύχουν επεξεργασίας ποικιλία κειμένων τόσο γλωσσικών μονοτροπικών/ πολυτροπικών - όσο και μη γλωσσικών (εικόνες, χάρτες, γραφικές παραστάσεις, ποικίλα γραφήματα). Το ζητούμενο είναι εντός του χρόνου που θα αφιερωθεί για τη διδασκαλία συγκεκριμένου κειμενικού τύπου (2-3 θεματικές ενότητες), να εξαντληθεί η διδασκαλία όλων των Δεικτών Επάρκειας και η κατάκτηση των αντίστοιχων Δεικτών Επιτυχίας. Γ. Ενσωμάτωση στη διδακτική πράξη Οι ΔΕ ΔΕ θα αποτελούν πλέον τον οδοδείκτη διδασκαλίας των φιλολόγων. Η διδακτέα ύλη δεν άλλαξε, δεν ακολουθεί όμως τη σειρά των θεματικών ενοτήτων των σχολικών εγχειριδίων, αλλά αναδομείται και συστηματοποιείται σε όλους τους άξονες που τη συναποτελούν - βάσει των τεσσάρων κειμενικών τύπων (βλέπε Συνοπτικό Πίνακα Δεικτών Επάρκειας (Διδακτέων) ανά τάξη). Το σχολικό εγχειρίδιο Νεοελληνική Γλώσσα, Α Β Γ Τάξης Γυμνασίου, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» (Βιβλίο μαθητή, Βιβλίο Εκπαιδευτικού και Τετράδιο Εργασιών), παραμένει στη διάθεση των φιλολόγων και αποτελεί πηγή άντλησης υλικού, τόσο σε κείμενα όσο και σε ασκήσεις και εργασίες, μαζί με άλλες πηγές υλικού, όπως προτείνεται πιο κάτω. 1

2 Εννοείται ότι θα διδαχθούν όλοι οι κειμενικοί τύποι σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου, με έμφαση σε συγκεκριμένα είδη/λειτουργίες των κειμενικών τύπων ανά τάξη, όπως παρουσιάζονται κλιμακωτά στους Δείκτες (και ό.π.), ως ακολούθως: Α Τάξη Β Τάξη Γ Τάξη ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΟΔΗΓΙΕΣ Αντικειμενική- Υποκειμενική Περιγραφή σε αφηγηματικά κείμενα Περιγραφή σε κείμενα Επιχειρηματολογίας Μυθοπλαστική- Ρεαλιστική Ρεαλιστική - Ιστορική Αφήγηση στην Επιχειρηματολογία Ιστορική αφήγηση Υποστήριξη συγκεκριμένης θέσης/άποψης Υποστήριξη συγκεκριμένης θέσης/άποψης ή/και ανασκευή αντίθετης άποψης Υποστήριξη συγκεκριμένης θέσης/άποψης και ανασκευή αντίθετης άποψης Συνταγές, Οδηγίες χρήσης/κατασκευής παιχνιδιών/συνταγών, Οδηγίες προσανατολισμού Ενημερωτικό φυλλάδιο, Αίτηση Πρόγραμμα, Ανακοίνωση, Πρόσκληση Ο συνολικός χρόνος διδασκαλίας των κειμενικών τύπων ποικίλλει, όπως ενδεικτικά προτείνεται στους Προγραμματισμούς. Δ. Προγραμματισμοί έτους Έχουν αναρτηθεί ετήσιοι Προγραμματισμοί για την Α Β Γ Τάξη Γυμνασίου (Εκπαιδευτικό Υλικό/ Νέα Ελληνικά / Νέα Ελληνική Γλώσσα/Αναλυτικό Πρόγραμμα, ημερ. ανάρτησης 7/10/2015). Ε. Γενικές οδηγίες διδασκαλίας Ε.1. Κείμενα Για την Κατανόηση Γραπτού Λόγου, σε κάθε θεματική ενότητα, οι φιλόλογοι μπορούν να επεξεργάζονται συνολικά δύο τρία (2-3) κείμενα από ποικίλα κειμενικά είδη, τα οποία θα χαρακτηρίζονται από γλωσσική ποιότητα και αρτιότητα, βαθμό δυσκολίας ανάλογο με το επίπεδο ετοιμότητας των μαθητών, λογικής έκτασης, ελκυστικά για τους μαθητές και τα οποία θα περιέχουν όλα εκείνα που πρέπει να διδάξει ο/η φιλόλογος (Δείκτες Επάρκειας), ώστε να οδηγήσει τους μαθητές στην κατάκτηση των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων (Δείκτες Επιτυχίας). Εάν ο/η φιλόλογος, για σκοπούς πιο αποτελεσματικής διδασκαλίας, προβεί σε αλλαγές στο κείμενο, να σημειώνει την ένδειξη «διασκευή» στο τέλος του κειμένου. Ο/Η φιλόλογος μπορεί να αξιοποιεί κείμενα τα οποία «συνομιλούν», για σκοπούς συνεξέτασης, μόνον όταν το θέμα προσφέρεται, και αυτά θα συνεξετάζονται «υπό γλωσσική οπτική». Οι μαθητές πρέπει να εξοικειωθούν με τη συνεξέταση κειμένων, όπου ταιριάζει, αφού αυτός είναι και ο τρόπος της γραπτής εξέτασης του μαθήματος, τόσο στα τετράμηνα, όσο και στις τελικές εξετάσεις Ιουνίου. 2

3 Περισσότερα κείμενα μπορούν να δοθούν στους μαθητές για σκοπούς: α. εμπέδωσης/εξέτασης των μορφοσυντακτικών φαινομένων, οργάνωσης λόγου, λεξιλογίου, ώστε να γίνονται πλαισιωμένες ασκήσεις. β. καλύτερης προετοιμασίας στην παραγωγή γραπτού επικοινωνιακού λόγου (με έμφαση στο περιεχόμενο, χωρίς να εξαντλούνται οι υπόλοιποι άξονες κατανόησης). γ. διδασκαλίας των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και των λειτουργιών των κειμενικών ειδών στα οποία θα παραγάγουν κείμενα οι μαθητές, όπως προτείνονται στους Δείκτες (βλέπε και Συνοπτικό Πίνακα Δεικτών Επάρκειας (Διδακτέων) ανά τάξη). Ε.2. Μορφοσυντακτικά φαινόμενα Επισημαίνεται ότι τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα συστηματοποιήθηκαν ανά κειμενικό τύπο, ανάλογα και με τη συνάφεια η οποία υπάρχει μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στην Αφήγηση δίνεται έμφαση στη διδασκαλία των ρημάτων και των χρονικών επιρρημάτων, στην Περιγραφή δίνεται έμφαση στη διδασκαλία των ουσιαστικών και επιθέτων, στο οριστικό και αόριστο άρθρο, στα τοπικά επιρρήματα κ.ο.κ. Η διδασκαλία παραμένει κειμενοκεντρική, με οδηγό τους Δείκτες. Επομένως, όλα τα διδακτέα προσεγγίζονται μέσα στο κείμενο, εντός του οποίου αποκτούν νόημα (πληροφορίες, ιδέες, μηνύματα, δομή κειμένου, μορφοσυντακτικά φαινόμενα, εκφραστικά μέσα, λεξιλόγιο). Ειδικότερα για τα μορφοσυντακτικά, εννοείται ότι σημείο αφετηρίας αποτελεί ο εντοπισμός της λειτουργικότητάς τους στο κείμενο, ακολουθεί η συστηματική διδασκαλία της δομής τους και αξιολογείται η λειτουργικότητά τους σε διάφορα κείμενα (δομολειτουργική γραμματική). Συστήνεται προς τούτο ο επαγωγικός τρόπος διδασκαλίας. Από τον συγκεκριμένο μορφοσυντακτικό τύπο/φαινόμενο το οποίο συναντάται στο κείμενο (συνεξέταση δομής και λειτουργίας) στον γενικό γραμματικό κανόνα και τη λειτουργικότητα των φαινομένων. Λόγω της μερικής αναδιάταξης της διδακτέας ύλης ανά τάξη, επισημαίνεται η πιθανότητα, κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά, κάποια μορφοσυντακτικά φαινόμενα να μην έχουν διδαχθεί στην προηγούμενη τάξη και να μην μπορούν να θεωρηθούν ως διδαχθείσα/προαπαιτούμενη γνώση. Σ αυτή την περίπτωση ο/η φιλόλογος πρέπει να διδάξει τα φαινόμενα αυτά, προτού προχωρήσει στη διδακτέα ύλη της τάξης του/της (π.χ. τις ονοματικές προτάσεις, οι οποίες σύμφωνα με τους Δείκτες διδάσκονται στη Β Τάξη, ενώ μέχρι τώρα διδάσκονταν στην Γ Τάξη). Επισημαίνεται, επίσης, ότι το φαινόμενο της σύνδεσης προτάσεων εντάχθηκε ως διδακτέο και στη Β Τάξη (ΑΦΗΓΗΣΗ), αλλά και στη Γ Τάξη, στον κειμενικό τύπο των ΟΔΗΓΙΩΝ, γιατί έχει συνάφεια με αυτού του είδους τα κείμενα. Μπορεί όμως να διδαχθεί και στον κειμενικό τύπο της ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ, ως επανάληψη και εισαγωγή στις Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Προτάσεις. Στ. Αξιολόγηση Οι ΔΕ ΔΕ εξορθολογίζουν όλα τα είδη αξιολόγησης με τα οποία ο/η φιλόλογος αξιολογεί τόσο τους μαθητές, όσο και την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας του/της. Αρχική διαγνωστική Αξιολόγηση: Η συστηματοποίηση της διδακτέας ύλης ανά τάξη στους Δείκτες Επάρκειας, αποτελεί οδηγό, τόσο για τη διάγνωση των προαπαιτούμενων γνώσεων των μαθητών σε κάθε τάξη, όσο και για την αξιόλογη γνώση (πληροφορίες, έννοιες, δεξιότητες, τρόπο σκέψης και στρατηγικές, στάσεις και αξίες), την οποία πρέπει να κατακτήσουν οι μαθητές στην κάθε τάξη και καταδεικνύει τα κενά/ελλείψεις που πιθανόν να υπάρχουν και σε ποια ακριβώς σημεία. «Διευκολύνουν τη διάγνωση της 3

4 ανάπτυξης και των ελλείψεων του κάθε μαθητή στις τάξεις μεικτής ετοιμότητας [ ] δίνουν μέτρα διάγνωσης αναγκών», Μ. Κουτσελίνη, Σεμινάρια ΕΜΕ Φιλολογικών, Σεπτέμβρης Διαμορφωτική Αξιολόγηση: Οι ΔΕ ΔΕ βοηθούν επίσης τον/τη φιλόλογο να εντοπίσει σε ποια από τα διδακτέα υστερούν οι μαθητές και να διαφοροποιήσει στοχευμένα τη διδασκαλία του/της στην τάξη. «Τους βοηθούν να απαντήσουν στο ερώτημα πώς βοηθώ τον κάθε μαθητή. Δίνουν εργαλεία για εφαρμογή της διαφοροποίησης σε τάξεις μεικτής ετοιμότητας» (ό. π.). Τελική Αξιολόγηση: Τα συγκεκριμένα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα (Δείκτες Επιτυχίας), τα συγκεκριμένα διδακτέα (Δείκτες Επάρκειας), καθώς και η συστηματοποίηση της διδακτέας ύλης ανά τάξη, κατευθύνουν σε πιο συγκεκριμένη, στοχευμένη και αντικειμενική γραπτή ή προφορική αξιολόγηση των μαθητών (έντιμη αξιολόγηση). «Απαντούν στο ερώτημά τους σε τι θα αξιολογηθεί ο μαθητής και τι είναι αξιόλογο για αξιολόγηση» (ό. π.). Η δομή των εξεταστικών δοκιμίων τετραμήνων και τελικών εξετάσεων - παραμένει ως έχει. Συστήνεται η γραπτή εξέταση με πέραν του ενός εξεταστικού δοκιμίου ανά τετράμηνο, π.χ. συντομότερα εξεταστικά δοκίμια/γραπτές ασκήσεις. Ζ. Οι ΔΕ ΔΕ στα Προγράμματα Στήριξης και Αλφαβητισμού Οι ΔΕ ΔΕ αποτελούν εργαλείο και οδηγό των φιλολόγων οι οποίοι αναλαμβάνουν προγράμματα Στήριξης και Αλφαβητισμού, αφού δείχνουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα σε κάθε επίπεδο και τα διδακτέα τα οποία θα οδηγήσουν στην κατάκτησή τους. Ο/Η φιλόλογος, έχοντας μπροστά του/της τα διδακτέα, μπορεί να διαφοροποιήσει τη διδασκαλία του/της και να την προσαρμόσει στο επίπεδο ετοιμότητας των μαθητών του/της και να επικεντρωθεί στα σημεία εκείνα στα οποία οι μαθητές πραγματικά υστερούν, χωρίς να επαναλαμβάνει τη διδασκαλία η οποία έγινε στην τάξη, γενικά και αόριστα. Τόσο για τις τάξεις μεικτής ετοιμότητας, όσο και για τις ομάδες Στήριξης και Αλφαβητισμού, οι ΔΕ ΔΕ «Επιτυγχάνουν, ώστε μαθητές με διαφορετικές ανάγκες, να παίρνουν την εκπαίδευση που χρειάζονται, μέσα από διαδικασίες και μεθοδολογία Διαφοροποίησης» (ό. π.). Η. Πηγές εκπαιδευτικού υλικού Οι ΔΕ - ΔΕ οδηγούν τον/τη φιλόλογο να μεταβεί από τη φιλοσοφία «διδάσκω ύλη», στη φιλοσοφία «διδάσκω μαθητές» με συγκεκριμένο επίπεδο ετοιμότητας και επομένως θα επιλέγει το πλέον κατάλληλο υλικό, με το οποίο θα υλοποιήσει τα διδακτέα, για να οδηγήσει τους μαθητές στα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα. «Διδάσκω τον μαθητή Vs Διδάσκω την ύλη». «Οι Δείκτες είναι στην ουσία ένας λειτουργικός προοργανωτής των Αναλυτικών Προγραμμάτων, με επίκεντρο την ανάπτυξη του μαθητή» (ό.π.). Συστηματοποιούν την ύλη, εκλογικεύουν τη διδασκαλία, εξορθολογίζουν την αξιολόγηση, με την προϋπόθεση ότι οι φιλόλογοι έχουν στη διάθεσή τους το κατάλληλο διδακτικό υλικό για να τους υλοποιήσουν. Οι φιλόλογοι μπορούν να αντλούν τέτοιο υλικό από τα σχολικά εγχειρίδια, από την Τράπεζα Κειμένων της Ιστοσελίδας του μαθήματος στον ιστοχώρο του ΥΠΠ, η οποία θα εμπλουτίζεται, όσο και από άλλες πηγές. Η.1. Ιστοσελίδες (ενδεικτικά) Κύπρου, Νέα Ελληνική Γλώσσα 4

5 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, Εκπαιδευτικό υλικό Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ελλάδας, Νέα Ελληνική Γλώσσα Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού Η.2. Βιβλία αναφοράς (ενδεικτικά) Γραμματική Νέας Ελληνικής, Σ. Χατζησαββίδης, Α. Χατζησαββίδου, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» Νεοελληνική Γραμματική, Μ. Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, Α, Β, Γ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ-ΑΘΗΝΑ Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης, Ψηφιακή έκδοση, βασισμένη στο Ενδιάμεσο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, των Henry George Liddell & Robert Scott, σε νεοελληνική μετάφραση, εκδόσεις «Πελεκάνος». Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής, Σταματάκος Ι., Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Μανόλη Τριανταφυλλίδη Ψηφιακό σχολείο, διαδραστικά βιβλία Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Γ Γυμνασίου (Βιβλίο μαθητή, Βιβλίο εκπαιδευτικού, Βιβλία για αμβλύωπες) 5

6 6