ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ"

Βακχος Παπανικολάου
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ 1. Πτωχοπρόδρομος - Το κείμενο έχει πολλές διαφορετικές γραφές στα χειρόγραφα που διασώζεται, λόγω του σχετικά δημώδους αλλά και σκωπτικού του χαρακτήρα. Δυσχεραίνει την αποτίμηση της πραγματικής του γλώσσας. - Αμέσως διαφαίνεται η σχετικά δημώδης σύνταξη του έργου: Α) Οι νεωτερικοί σύνδεσμοι αφού / όταν Β) Η δομή <ποτέ + Γεν.Κτητικής Αντωνυμίας (ποτέ του) Γ) Η χρήση της δομής να+υποτ. για την δήλωση της μελλοντικότητας, πολύ συχνό φαινόμενο στη δημώδη γραμματεία της περιόδου Δ) Η αναφορική αντωνυμία «οπού» Ε) Η δομή «Τάχα να» ΣΤ) Η χρήση της Αιτιατικής μετά την πρόθεση «από» - Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, που δίνουν έναν δημώδη χαρακτήρα στο κείμενο, έρχονται σε αντίθεση με αρκετά παραδοσιακή μορφολογία του κειμένου, που εμφανίζει απλά την γνωστή ποικιλία της μεσαιωνικής περιόδου (παραδείγματα: τριτόκλιτα σχεδόν άθικτα κλπ.) - Μοντέρνα μορφολογία εμφανίζεται σε μεσαιωνικές λέξεις (που δεν προέρχονται από την αρχαία), επομένως αναγκαστικά σχηματίζονται με την μεσαιωνική μορφολογία (π.χ. Γεν. «ψωμιού» με συνίζηση αναγκαία από το μέτρο). - Η γενική εικόνα του κειμένου επομένως το κατατάσσει μάλλον στην παράδοση της βασικής Κοινής της ύστερης αρχαιότητας, και μόνο καταχρηστικά στη δημώδη γραμματεία, όπως δείχνουν και τα παρακάτω αρκετά λόγια στοιχεία: 1

Κτητικής Αντωνυμίας (ποτέ του) Γ) Η χρήση της δομής να+υποτ.

2 Α) Η προτίμηση για την άρνηση «ουκ» (αντί για την πιο νεωτερική «δεν») Β) Ο τύπος «γέγονα» (αντί για το συνηθισμένο έγινα) Γ) Οι καταλήξεις ον του Αορίστου β (κανονικά έχουν εξομαλυνθεί ήδη από τα τέλη της ρωμαϊκής περιόδου) Δ) Συχνή χρήση των μετοχών Ε) Χρήση της Γενικής και της Δοτικής σε Προθετικές Φράσεις - Ωστόσο, σε παραθέματα από ευθύ λόγο, υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση από δημώδη μεσαιωνικά χαρακτηριστικά: Α) ανάθεμα-ν Β) οπού Γ) Η δομή «το να + Υποτ» - Συνολικά, πρόκειται για μία μεικτή γλώσσα - Ενδεχομένως να διαθέτει κάποια τοπικά στοιχεία (της Κωνσταντινούπολης δηλαδή): την χρήση της Αιτιατικής για το έμμεσο αντικείμενο, καθώς και τον φθόγγο «ου» σε μια σειρά από καταλήξεις, π.χ. ούμουν. 2. Το Χρονικόν του Μορέως - Ένα από τα πιο διάσημα κείμενα της Μεσαιωνικής ελληνικής είναι το Χρονικόν του Μορέως, το οποίο αφηγείται την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Φράγκους. - Είναι ένα κείμενο με πολύ λίγα λόγια στοιχεία, και το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα ανθελληνικά (εν πολλοίς) αισθήματα του συγγραφέα έχει οδηγήσει σε πολλά ερωτηματικά σχετικά με την ταυτότητα του συγγραφέα: πιθανώς Φράγκος εξελληνισμένος, ή Γασμούλος (γιος Φράγκου με ελληνίδα). Χρονολογείται το πιθανότερο στις αρχές του 14 ου αι. 2

μεσαιωνικά χαρακτηριστικά: Α) ανάθεμα-ν Β) οπού Γ) Η δομή «το να + Υποτ» - Συνολικά, πρόκειται για μία μεικτή γλώσσα - Ενδεχομένως να διαθέτει κάποια τοπικά στοιχεία (της Κωνσταντινούπολης δηλαδή):

3 - Πάντως, μολονότι θεωρείται πολύ δημώδες ως προς την γλώσσα του, θα πρέπει να σημειωθεί ότι: α) οποιαδήποτε ένδειξη εγγραμματοσύνης αυτή την περίοδο σχετίζεται με την λόγια παράδοση, αφού το σύνολο της εκπαίδευσης βασιζόταν στην λόγια παράδοση, και β) από την στιγμή που το χρονικό χρησιμοποιεί τον λεγόμενο «πολιτικό» (15σύλλαβο) στίχο, ο συγγραφέας πρέπει να ήταν εξοικειωμένος με την δημώδη παράδοση (και με τους αρχαϊσμούς που αυτή περιείχε). - Κάποια βασικά γλωσσικά του χαρακτηριστικά: 1) Πολύ νεωτερική μορφολογία, τόσο στο ρηματικό όσο και στο ονοματικό σύστημα (π.χ. Παθ. Αόρ. σε θηκα), 2) Πλήρης απουσία Δοτικής, 3) Πολλές νέες αντωνυμίες, 4) Πρώτη συχνή εμφάνιση της δομής «είχα + Απαρέμφατο» με παρελθοντική σημασία. - Χαρακτηριστικά είναι και τα λάθη σε λόγιες λέξεις, που φανερώνει και τον κυρίως δημώδη χαρακτήρα του έργου: π.χ. πολλές παλιές Ονομαστικές χρησιμοποιούνται ως Αιτιατικές (την γυνή, την θυγάτηρ, τον ανήρ). - Απόσπασμα (Η ) - Βασικές μορφολογικές παρατηρήσεις: α) Ενεστώτας σε άζω (ομοιάζω), β) ρήμα «ημπορώ», γ) ρήμα υπαγ-αίνω (αντί υπάγω), δ) συχνή χρήση «σ» αντί εις, ε) Χρήση του αιτ. πληθ. των κλιτικών αντί των γενικών (τους αντί των), στ) Πολλές νεωτερικές αντωνυμίες: όπου, ένας, οκάτι (πιθανώς αναλογικά με τις αναφορικές ο-) - Σύνταξη: α) Όλες οι προθέσεις με Αιτιατική, β) ο Μέλλοντας να+υποτ. 3. Η εμφάνιση των διαλέκτων: Κύπρος - Αυτή την περίοδο αρχίζουν να εμφανίζονται και οι τοπικές ποικιλίες (ή διάλεκτοι), και η Κύπρος παρουσιάζεται ήδη με ανεπτυγμένη και αρκετά διαφοροποιημένη τοπική διάλεκτο. 3

παράδοση (και με τους αρχαϊσμούς που αυτή περιείχε). - Κάποια βασικά γλωσσικά του χαρακτηριστικά: 1) Πολύ νεωτερική μορφολογία, τόσο στο ρηματικό όσο και στο ονοματικό σύστημα (π.χ. Παθ. Αόρ.

4 - Αυτό οφείλεται στη μακρόχρονη αποκοπή του νησιού από την άμεση βυζαντινή εποπτεία: συγκυριαρχία με τους Άραβες για 3 αιώνες, μετά υπό βυζαντινό έλεγχο για 1 αιώνα και από τα τέλη του 12 ου αι. στα χέρια των Λουζινιάν. - Το βασικότερο κείμενο: το χρονικό του Μαχαιρά σε πεζό λόγο (15 ος αι.). Ήδη φαίνεται μία όσμωση των δύο πληθυσμών στο νησί, και μεγάλη απόσταση από την βυζαντινή παράδοση. - Πολλά από τα χαρακτηριστικά της μεταγενέστερης Κυπριακής διαλέκτου εμφανίζονται ήδη στον Μαχαιρά: α) Αφομοίωση φωνηέντων (γεναίκα, παρπατώ), β) Σίγηση ενδοφωνηεντικού συμφώνου (ο ρήας), γ) Αιτ. Πληθ. αντί για Γενική στα αρσενικά («τους ανθρώπους» αντί «των ανθρώπων») - Όλο το χρονικό χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη μορφολογική ποικιλία (π.χ. οι μέραι, οι μέρες, / από- απού- απέ). - Απόσπασμα (παρ.22) - Παρατηρήσεις: α) ο σύνδεσμος «όνταν», β) η διαφοροποίηση «θέλω να / θέλω + Απαρέμφατο», γ) η χρήση του γερουνδίου (μανθάνοντα). 4. Η εμφάνιση των διαλέκτων Κρήτη - Παρόμοια περίπτωση με την Κύπρο αποτελεί και η Κρήτη, όπου τον 14 ο αι. αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα τοπικής λογοτεχνίας με κάποια διαλεκτικά τοπικά στοιχεία. - Ομοιότητες ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις: ανάπτυξη τοπικής λογοτεχνικής παράδοσης, κυριαρχία από Δυτική δύναμη (η Βενετία στην Κρήτη). 4

- Πολλά από τα χαρακτηριστικά της μεταγενέστερης Κυπριακής διαλέκτου εμφανίζονται ήδη στον Μαχαιρά: α) Αφομοίωση φωνηέντων (γεναίκα, παρπατώ), β) Σίγηση ενδοφωνηεντικού συμφώνου (ο ρήας), γ) Αιτ.

5 - Υπάρχουν όμως και αρκετά σημαντικές διαφορές: η Κρήτη βρισκόταν πολύ πιο κοντά στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής ακόμα και μετά την κατάκτησή της από τους Βενετούς (1211), πολύ λιγότερο ευδιάκριτα τα τοπικά στοιχεία στην πρώιμη κρητική λογοτεχνία από αυτούς τους αιώνες. - Τα πρώτα δείγματα αυτής της παραγωγής είναι ποιητικά: τα ποιήματα του Σαχλίκη (τέλη 14 ου ), του Φαλιέρου και του Ντελλαπόρτα (15 ος ). Είναι ενδεικτικό ότι οι δύο τελευταίοι ήταν Βενετοί (ανάμειξη και εδώ των πληθυσμών και των πολιτισμών που αντιπροσωπεύουν). - Απόσπασμα από ποίημα του Σαχλίκη: Ξεκάθαρη Δυτική παράδοση η ενασχόληση με τις πολιτικές («πόρνες»). Κάποια πρώιμα στοιχεία της Κρητικής διαλέκτου (π.χ. κόπελος = νεαρός άνδρας), γενικά πολύ δημώδης χαρακτήρας του κειμένου (με καθημερινό λεξιλόγιο και απουσία επιρροής από την λόγια παράδοση). 5

- Τα πρώτα δείγματα αυτής της παραγωγής είναι ποιητικά: τα ποιήματα του Σαχλίκη (τέλη 14 ου ), του Φαλιέρου και του Ντελλαπόρτα (15 ος ).

Σχετικά έγγραφα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΕΝΑΤΗ Η ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Ύστερη Μεσαιωνική Περίοδος - Η Ύστερη Μεσαιωνική περίοδος ξεκινάει από τον 11 ο αι., ο οποίος σηματοδοτεί την έναρξη μίας διαφορετικής