Mες στο Μουσείο Mε προσκαλούν και προσκαλώ Αλληλογραφώ Νιώθω Εφηµερίδες! Εφηµερίδες!

Transcript

1 Á appleëùô ÁÔÓÂ, Tο βιβλίο αυτό σκοπό έχει να προσφέρει στους µικρούς µαθητές της B ηµοτικού κάθε δυνατή βοήθεια στο µάθηµα της Γλώσσας. Έτσι σε κάθε ενότητα υπάρχουν: οι απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις και τις ασκήσεις που περιλαµβάνονται τόσο στο Βιβλίο του µαθητή όσο και στο Τετράδιο εργασιών το νόηµα των κειµένων και η ερµηνεία λέξεων και φράσεων, όπου χρειάζεται βοηθητικές ασκήσεις για την εκµάθηση της ορθογραφίας η πλήρης ανάλυση των γραµµατικών και συντακτικών φαινοµένων η παρουσίαση και ο σχολιασµός των θεµάτων παραγωγής γραπτού λόγου συµπληρωµατικές ασκήσεις, για περαιτέρω εξάσκηση των µαθητών, οι απαντήσεις των οποίων δίνονται στο τέλος του βιβλίου. Γενικά, σε κάθε ενότητα του συγκεκριµένου βιβλίου κρίναµε σκόπιµο να επεξεργαστούµε πρώτα όλες τις δραστηριότητες του Bιβλίου του Mαθητή και του Tετραδίου Eργασιών µε τη σειρά που παρουσιάζονται στα βιβλία αυτά και στη συνέχεια (βλ. «Tι έµαθα στην ενότητα αυτή») να αναφερθούµε αναλυτικά σε κάθε θέµα γραµµατικής και παραγωγής γραπτού λόγου που περιλαµβάνει η ενότητα. Kαι στο τέλος, πλέον, κάθε ενότητας δίνουµε τις ανάλογες συµπληρωµατικές ασκήσεις (βλ. «Eλέγχω τις γνώσεις µου»). Aλεξάνδρα Στράτου

2 ÂÚÈÂ fiìâó ΕΝΟΤΗΤΑ 13 Mες στο Μουσείο ΕΝΟΤΗΤΑ 14 Mε προσκαλούν και προσκαλώ ΕΝΟΤΗΤΑ 15 Αλληλογραφώ ΕΝΟΤΗΤΑ 16 Νιώθω ΕΝΟΤΗΤΑ 17 Εφηµερίδες! Εφηµερίδες! ΕΝΟΤΗΤΑ 18 Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει ΕΝΟΤΗΤΑ 19 Τα µάθατε τα νέα; ΕΝΟΤΗΤΑ 20 Ποιος είναι; Τι κάνει; ΕΝΟΤΗΤΑ 21 Χρήσιµες οδηγίες

3 ΕΝΟΤΗΤΑ 22 Πώς γίνεται; Πώς παίζεται; ΕΝΟΤΗΤΑ 23 Για να γελάσουµε ΕΝΟΤΗΤΑ 24 Να σου πω τι έµαθα; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στο «Ελέγχω τις γνώσεις µου»

4 ΕΝΟΤΗΤΑ 13 ªÂ ÛÙÔ ÌÔ ÛÂ Ô Ú ÙËÚÒ ÙÈ ÂÈÎfiÓ ÙÔ µè Ï Ô ÙÔ Ì ıëù (σελίδα 47) Τι γράφουν οι µικρές καρτέλες; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Η πρώτη καρτέλα (αριστερά) γράφει: «Χάρτης Πελοποννήσου Χαλκογραφία 1686». Η δεύτερη καρτέλα (στο µέσο) γράφει: «Παλιά παιχνίδια από τη συλλογή του παιδικού µουσείου Σταθµός». Η τρίτη καρτέλα (δεξιά) γράφει: «Σκουλαρίκι καράβι ωδεκάνησα- Πάτµος 18ος αιώνας». Σε τι χρησιµεύουν; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Οι µικρές αυτές καρτέλες, που ονοµάζονται λεζάντες, µάς δίνουν διάφορες πληροφορίες για τα πράγµατα που βλέπουµε σε κάθε εικόνα. Συγκεκριµένα µας λένε: 11

5 τι ακριβώς είναι αυτό που βλέπουµε κάθε φορά. από πού προέρχεται. πότε χρονολογείται πότε φτιάχτηκε. Έχετε ξαναδεί τέτοιες καρτέλες; Πού;* ΑΠΑΝΤΗΣΗ Τέτοιες καρτέλες βλέπουµε συχνά σε διάφορα βιβλία, σε εγκυκλοπαίδειες, ακόµα και σε εφηµερίδες ή περιοδικά. Τις βλέπουµε ακόµη σε µουσεία, κάτω ακριβώς ή δίπλα από τα αντικείµενα (αγάλµατα, πίνακες κ.ά.) που βρίσκονται εκεί. 1 σελίδα 48 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Κατανοώ το κείµενο Το κείµενο που υπάρχει στο σηµείο αυτό του βιβλίου µας προέρχεται από µια καρτέλα λαογραφικού µουσείου που µας λέει: τι είναι το πατητήρι ένας χώρος των παλιών σπιτιών που χρησιµοποιούνταν συνήθως για αποθήκη, αλλά και για κρεβατοκάµαρα. πώς είναι ο χώρος αυτός, τι έχει µέσα. σε ποια περίπτωση χρησιµοποιείται (στον τρύγο) και τι γίνεται τότε στο χώρο αυτό. Απαντώ στις ερωτήσεις του κειµένου Έχεις επισκεφτεί ποτέ κάποιο λαογραφικό µουσείο; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Κάποια παιδιά µπορεί να έχουν πάει σε λαογραφικό µουσείο µαζί µε * Η ερώτηση αυτή, που δεν υπάρχει στο Βιβλίο του µαθητή, είναι συµπληρωµατική. 12

6 τους γονείς ή το σχολείο τους. Τέτοια µουσεία υπάρχουν σε πολλές µικρές και µεγάλες πόλεις της χώρας µας. Τι υπάρχει σε ένα λαογραφικό µουσείο; Γιατί; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Σε ένα λαογραφικό µουσείο υπάρχουν διάφορα αντικείµενα του λαϊκού πολιτισµού, αντικείµενα δηλαδή που χρησιµοποιούσαν παλιότερα οι άνθρωποι ενός τόπου στην καθηµερινή τους ζωή, καθώς και κάποια έργα τέχνης τους. Έτσι, σε ένα τέτοιο µουσείο υπάρχουν παραδοσιακές φορεσιές, έπιπλα, εργαλεία, όπλα, σκεύη, κοσµήµατα, εκκλησιαστικά είδη, υφαντά υφάσµατα, παιδικά παιχνίδια, ζωγραφιές κ.ά. Όλα αυτά τα πράγµατα βρίσκονται στο µουσείο για να προστατεύονται και να φυλάσσονται και έτσι να γνωρίζουµε όλοι εµείς που τα βλέπουµε πώς ήταν η ζωή των απλών ανθρώπων σε παλιότερες εποχές. Μαθαίνου- µε, για παράδειγµα, πώς ντύνονταν, ποιες δουλειές έκαναν και ποια εργαλεία χρησιµοποιούσαν στις δουλειές αυτές, τι προϊόντα παρήγαν, τι έτρωγαν, πώς ήταν τα σπίτια τους, ποιες ήταν οι συνήθειές τους. Έχεις επισκεφτεί κάποιο άλλο µουσείο; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Εκτός από το λαογραφικό, υπάρχουν και άλλα µουσεία, όπως το αρχαιολογικό, το ιστορικό, το βυζαντινό, το πολεµικό, το θεατρικό, το παιδικό, το µουσείο µοντέρνας τέχνης ή το µουσείο φυσικής ιστορίας, κάποιο από τα οποία µπορεί να έχουν επισκεφτεί τα παιδιά. Με τι είναι χτισµένο το πατητήρι; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Το πατητήρι είναι χτισµένο µε ασβέστη και πορσελάνη. Τι χρώµα έχει; 13

7 ΑΠΑΝΤΗΣΗ Το πατητήρι έχει άσπρο χρώµα. Τι έχει µέσα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Μέσα στο πατητήρι φυλάσσονται εργαλεία, σκεύη και τρόφιµα, ενώ υπάρχει κι ένα ξύλινο πατάρι, το «ταβλωτό». Τι κάνουν µέσα στο πατητήρι; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Στο πατητήρι κοιµούνται τα παιδιά σ ένα ξύλινο πατάρι που υπάρχει εκεί, το «ταβλωτό». Ακόµη, εκεί την εποχή του τρύγου ο «πατητής» πατάει τα σταφύλια, για να γίνουν µούστος. Ψάξε στο λεξικό σου τις λέξεις, πατητήρι, πορσελάνη, µούστος και πετιµέζι. πατητήρι [το] ουσιαστικό (πατητήρια) (σηµασία) Χτιστός χώρος στον οποίο πατούν τα σταφύλια για να βγει ο χυµός τους, ο µούστος. (παράδειγµα) Ο πατέρας µπήκε στο πατητήρι κι άρχισε να πατάει τα σταφύλια. πορσελάνη [η] ουσιαστικό (πορσελάνες) (σηµασία) Λευκό γυαλιστερό υλικό µε το οποίο φτιάχνουµε σκεύη 14

8 και διακοσµητικά αντικείµενα (πιάτα, φλιτζάνια, βάζα κ.ά.) πολύ καλής ποιότητας. (παράδειγµα) Της έκαναν δώρο ένα πολύ ωραίο βάζο από πορσελάνη. µούστος [ο] ουσιαστικό (σηµασία) Ο πηχτός χυµός που βγαίνει από τα σταφύλια όταν τα πατάµε. (παράδειγµα) Στο υπόγειο υπάρχουν βαρέλια γεµάτα µούστο που βράζει για να γίνει κρασί. πετιµέζι [το] ουσιαστικό (πετιµέζια) (σηµασία) Πολύ γλυκό και πηχτό υγρό που το φτιάχνουµε βράζοντας το µούστο από τα σταφύλια. (άλλη σηµασία) Οτιδήποτε είναι πολύ γλυκό. (παραδείγµατα) Πήρε λίγο µούστο και έφτιαξε πετιµέζι. Έριξε τόση ζάχαρη στον καφέ, που τον έκανε πετιµέζι. Μάθε να γράφεις σωστά την πρόταση µε τα έντονα γράµµατα. Για να µάθεις να γράφεις σωστά την πρόταση αυτή, γράψε στα κενά τα γράµµατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν. δ φ λά ντ ε αλ α, σκ κ τρ φ µα. 15

9 2 σελίδα 49 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Στο λαογραφικό µουσείο τα παιδιά είδαν πολλά αντικείµενα. Ενώ τα έβλεπαν, η δασκάλα τούς εξηγούσε. ιάβασε τι γράφουν οι καρτέλες και τι είπε η δασκάλα και σύγκρινέ τα. Οι καρτέλες ή τα λόγια της δασκάλας έχουν λιγότερες λέξεις; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Παρατηρώντας τα κείµενα αυτά, βλέπουµε ότι οι καρτέλες έχουν πολύ πιο λίγες λέξεις απ ό,τι τα λόγια της δασκάλας. Αυτό συµβαίνει γιατί οι καρτέλες δίνουν µόνο τις βασικές πληροφορίες για τις εικόνες σε όποιον τις κοιτάζει, ενώ η δασκάλα θέλει να εξηγήσει καλύτερα στα παιδιά αυτά που γράφουν οι καρτέλες και να τους δώσει και άλλες, επιπλέον πληροφορίες. Τετράδιο εργασιών Στις σελίδες 7,8 και 9 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις 1, 2, 3 και 4 µπορείς να γράψεις λεζάντες. ÕÛÎËÛË 1 Ένωσε τις λεζάντες µε τις εικόνες τους. 16

10 ισκοβόλος του Μύρωνα «Κυκλάµινα» Γιώργης Βαρλάµης 1978 Κρητική λύρα ωρεά Ν. Ξυλούρη Κέντηµα Λευκάδα 18ος αιώνας Μονή Κοσµοσώτηρας Φέρες Θράκη «Ο σταθµός του τρένου στις Μηλιές Πηλίου» Ασσαντούρ Μπαχαριάν ÕÛÎËÛË 2 ιάλεξε τη λεζάντα που ταιριάζει στην κάθε εικόνα και αντίγραψέ την. ÓÂÚ È ÌÂÙ ÌÔÚÊÒÓÂÈ ÙÔÓ appleú ÁÎÈapple ÛÂ ÙÚ Ô. Ã Ú ÓÂÈ ÛÙÔ Ô Î Ó È Ï Ô. 17

11 ÕÛÎËÛË 3 Γράψε τη λεζάντα. ˆÁÚ ÊÈÎ Û apple ÙÚ - È ÎfiÛÌËÛË Ú ÛË ƒ. Ô Ë, ÔÁÚ ÊÈÎfi ªÔ ÛÂ Ô appleï Ô ÕÛÎËÛË 4 Έχετε σκεφτεί να φτιάξετε το άλµπουµ της χρονιάς; Συγκεντρώστε φωτογραφίες όλων των παιδιών της τάξης και της δασκάλας ή του δασκάλου σας ή φωτογραφίες από γιορτές και επισκέψεις. Κολλήστε τες σε λευκές σελίδες και φτιάξτε το άλµπουµ. Μην ξεχάσετε να γράψετε µια λεζάντα κάτω από κάθε φωτογραφία. Μπορείτε να κολλήσετε τις φωτογραφίες των παιδιών της τάξης σας και να γράψετε τις λεζάντες όπως στο παράδειγµα. È ÓÓË apple fiappleô ÏÔ ÙÔ appleúô ÏÈÔ ÙÔ Û ÔÏÂ Ô ÎÙÒ ÚÈÔ 2007 Στη λεζάντα να γράψετε: Το όνοµα και το επώνυµο κάθε παιδιού. Πού βρίσκεται ή τι κάνει τη στιγµή που τραβήχτηκε η φωτογραφία. Πότε τραβήχτηκε η φωτογραφία. 18

12 3 σελίδα 50 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Κατανοώ το κείµενο ÓÂÚÔÛÊ Ú ÙÚ Στο κείµενο αυτό περιγράφεται µια νεροσφυρίχτρα, ένα περίεργο παιχνίδι µε το οποίο έπαιζαν τα παιδιά παλιότερα. Το παιχνίδι αυτό έµοιαζε, όπως βλέπουµε και στην εικόνα, µε µικρό κανατάκι η συγκεκριµένη, µάλιστα, είναι ζωγραφισµένη µε λουλούδια. Στη µια πλευρά είχε ένα χερούλι και στην άλλη ένα πήλινο σωληνάκι, που το έβαζε κανείς στο στό- µα του για να σφυρίξει. Ανάλογα µε το αν η νεροσφυρίχτρα ήταν άδεια ή γεµάτη µε νερό, το σφύριγµα ακουγόταν διαφορετικά. Μάθε να γράφεις σωστά την πρώτη πρόταση του κειµένου. Για να µάθεις να γράφεις σωστά την πρόταση αυτή, γράψε στα κενά τα γράµ- µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν. να απ τα π ο αγαπ µ να π χν δ α τ ν π δ ν στα παλ τ ρα χρ ν α ταν ν ρ σφ ρί α. Μπορείς να υπογραµµίσεις µε κόκκινο τις φράσεις που περιγράφουν το σχήµα της νεροσφυρίχτρας, µε πράσινο τις φράσεις που περιγράφουν τα σχέδια που έχει ζωγραφισµένα πάνω της και µε µπλε τις φράσεις που περιγράφουν τον ήχο της; 19

13 Με κόκκινο θα υπογραµµίσουµε τις φράσεις: «έχει σχεδόν σφαιρικό σχήµα, χαµηλό ποδαράκι, λαιµό και στόµιο πολύ ανοιχτό» και «Πλάγια και στο ύψος του χερουλιού ξεκινά ένα µικρό πήλινο σωληνάκι από όπου κανείς σφυρίζει». Με πράσινο θα υπογραµµίσουµε τη φράση: «είναι ζωγραφισµένη µε λουλούδια». Με µπλε θα υπογραµµίσουµε τις φράσεις: «Όταν η νεροσφυρίχτρα είναι άδεια και κάποιος φυσήξει από το σωληνάκι, ακούγεται ένα συνεχές σφύριγµα. Όταν όµως είναι γεµάτη νερό, οι φυσαλίδες του αέρα που περνούν από το νερό αναδίδουν ένα είδος γαργαρίσµατος που µοιάζει µε κελάηδηµα πουλιού. Τότε λένε ότι η λαλίτσα γουργουρίζει». Τετράδιο εργασιών Για να περιγράψεις και εσύ αντικείµενα, κάνε τις ασκήσεις και 6 στη σελίδα 9 του Τετραδίου Εργασιών. 5 ÕÛÎËÛË 5 Μπορείς να βοηθήσεις τη Χαρά να περιγράψει σε µια συµµαθήτριά της, που δεν επισκέφτηκε το λαογραφικό µουσείο, αυτό που βλέπεις στην εικόνα; Εδώ βλέπουµε πώς όργωναν οι άνθρωποι τα χωράφια τους τα παλιά χρόνια. Κάτω είναι στρωµένο κάτι σαν χαλί που παριστάνει το χώµα και πάνω σ αυτό υπάρχουν δύο µεγάλα οµοιώµατα βοδιών. Αυτά είναι δίπλα δίπλα δεµένα σε ζυγό, ένα µεγάλο οριζόντιο ξύλο πάνω από το λαι- µό τους, και πίσω τους σέρνουν το αλέτρι. Πίσω από τα ζώα στέκεται όρθιος ένας άντρας µε πρόχειρα ρούχα, που κρατάει το αλέτρι, και δίπλα του υπάρχει µια γυναίκα µε µαντίλι στο κεφάλι, που είναι σκυµµένη και παίρνει κάτι από ένα καλάθι µάλλον είναι σπόροι που τους ρίχνει στο αυλάκι που ανοίγει το αλέτρι για να φυτρώσουν. 20

14 ÕÛÎËÛË 6 Παίζουµε ένα παιχνίδι; Το λένε «Μάντεψε τι είναι». Το παιχνίδι αυτό, που θα το παίξουµε όλοι µαζί στην τάξη, θα µας µάθει µε διασκεδαστικό και ευχάριστο τρόπο πώς να περιγράφουµε µε ακρίβεια κάποια αντικείµενα ώστε οι συµπαίκτες µας να µπορούν να βρουν ποια είναι. 4 σελίδα 51 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Για να γίνεις µικρός λαογράφος, γράψε σε µια λευκή σελίδα έθιµα που γνωρίζεις, λαϊκά παραµύθια, παραδόσεις ή αινίγµατα που άκουσες, παιχνίδια που έπαιζαν οι µεγαλύτεροι. Συγκεντρώστε όλες τις σελίδες και φτιάξτε ένα βιβλίο ή, αν θέλετε, στείλτε ό,τι γράψατε στο «Λαλουσάκι», για να το δηµοσιεύσει. Έθιµα Ï ÔÓ Σε διάφορα µέρη της Ελλάδας, τη µέρα που γιορτάζεται η γέννηση του Αγίου Ιωάννη του Προδρόµου (24 Ιουνίου) τελείται το έθιµο του κλήδονα, κυρίως από κορίτσια, που µαντεύουν µε αυτόν ποιον θα παντρευτούν. Την παραµονή, λοιπόν, της γιορτής, πηγαίνει ένα παιδί πρωτότοκο που ζουν και οι δυο γονείς του σε µια πηγή και φέρνει νερό στο σπίτι που έχει οριστεί να γίνει ο κλήδονας. Καθώς µεταφέρει το νερό, το παιδί δεν πρέπει να µιλήσει καθόλου, γι αυτό και το νερό λέγεται αµίλητο. Το αµίλητο νερό το βάζουν σε µια στάµνα και εκεί µέσα ρίχνει κάθε κο- 21

15 πέλα ένα φρούτο ή ένα µικρό αντικείµενο (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι κ.λπ.) µε κάποιο χαρακτηριστικό σηµάδι πάνω, για να ξέρουν σε ποιαν ανήκει. Τα αντικείµενα αυτά λέγονται ριζικάρια (από τη λέξη ριζικό, που σηµαίνει «τύχη»), ενώ η στάµνα µε το νερό και τα ριζικάρια λέγεται κλήδονας. Σκεπάζουν έπειτα τον κλήδονα µε κόκκινο πανί και βάζουν πάνω µια κλειδαριά, τάχα πως τον κλειδώνουν. Μετά τον βγάζουν έξω από το σπίτι να µείνει όλη τη νύχτα κάτω από τ αστέρια. Το πρωί τον βάζουν πάλι µέσα στο σπίτι και το απόγευµα µαζεύονται όλοι γύρω από αυτόν. Ένα µικρό κορίτσι, πρωτότοκο πάλι και που να έχει και τους δύο γονείς του, αρχίζει να βγάζει τα αντικείµενα από το νερό, ενώ οι άλλοι τραγουδούν: Ανοίξατε τον κλήδονα, τ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη, οπού χει µοίρα να φανεί, κι οπού χει ριζικάρι. Έτσι, µε κάθε αντικείµενο που βγαίνει από το νερό, οι κοπέλες µαντεύουν την τύχη τους, ποιον δηλαδή θα παντρευτούν. Λαϊκά παραµύθια Από την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόµ. 34 Î ÏÔÁÈ ÓÓÔ 1 Βασιλιάς των πουλιών είν ο καλογιάννος γιατί µια φορά ζητούσαν τα πουλιά βασιλιά, και ο Θεός τούς είπε να γίνει εκείνος που θα πετάξει ψηλότερα. Τα πουλιά δεν ήθελαν, γιατί ήξεραν πως θα γίνει ο αετός µόνον ο καλογιάννος επέµενε. έχτηκαν λοιπόν τα πουλιά να διαγωνιστούν, πετάει ο αετός, και άµα πέρασε όλα τα πουλιά στο ύψος και έφτασε ως εκεί που δεν µπορούσε να πετάξει πλέον ψηλότερα, φώναξε: Ποιος µπορεί να πετάξει ψηλότερα από µένα;». Ο καλογιάννος τότε, που είχε κρυφτεί στη ράχη του αϊτού, τινάχτηκε λίγο και φώναξε: «Εγώ!». Και έτσι έγινε βασιλιάς. 1. Είναι το πουλί κοκκινολαίµης. 22

16 ÎÔ ÎÔ ÁÈ Î È Ë apple Ú ÈÎ Μια µέρα µαζεύτηκαν όλα τα πουλιά και συµφώνησαν να βάλουν τα παιδιά τους στο σχολείο να µάθουν γράµµατα. Βρήκαν και δάσκαλο και τον διόρισαν. Άνοιξε το σχολείο και πήραν τα παιδιά τους και τα έγραψαν. Ύστερα από λίγες µέρες µερικά παιδιά πήγαν στο σχολείο και δεν ήξεραν το µάθηµά τους. Τότε ο δάσκαλος τα άφησε νηστικά το µεση- µέρι. Μέσα στα παιδιά που έµειναν τιµωρία ήταν και το παιδί της κουκουβάγιας. Η κουκουβάγια, άµα είδε πως σχόλασαν τα παιδιά το µεσηµέρι και το µωρό της δε σχόλασε, πήρε λίγο ψωµί και πήγε στο σχολείο να του το δώσει. Καθώς πήγαινε, την έφτασε η πέρδικα. Είχε µείνει κι εκείνης το µωρό τιµωρία και πήγαινε να του δώσει λίγο ψωµί. Λέει η πέρδικα της κουκουβάγιας: Να χαρείς τα µάτια σου, γειτόνισσα έχω πολλή δουλειά και σε παρακαλώ να πάρεις και του µωρού µου το φαΐ του. Το παίρνω, γειτόνισσα, λέει η κουκουβάγια, αλλά δεν ξέρω το µωρό σου ποιο είναι. Ω, λέει η πέρδικα, όσο γι αυτό, είναι πολύ εύκολο να το βρεις. Το µωρό µου είναι το πιο όµορφο µωρό του σχολείου! Η κουκουβάγια πήγε στο σχολείο. Παρακάλεσε το δάσκαλο κι αυτός δέχτηκε να δώσει το ψωµί του µωρού της. Ύστερα είπε του δασκάλου να την αφήσει να δει όλα τα παιδιά. Κοίταξε καλά καλά, δε βρήκε το µωρό της πέρδικας. Γύρισε πίσω, πήγε και βρήκε την πέρδικα, της έδωσε το ψωµί της και της λέει: Τι να σου κάνω! Κοίταζα µιαν ώρα και δεν το βρήκα το µωρό σου, γιατί µες στο σχολείο δεν ήταν οµορφότερο µωρό από το δικό µου! Από το βιβλίο Ανθολόγιο για τα παιδιά του ηµοτικού, µέρος δεύτερο, ΟΕ Β, 1975 διασκευή 23

17 Παραδόσεις ªÈ apple Ú ÔÛË ÁÈ ÙÔÓ appleúôê ÙË Ï Ο Αϊ-Λιας ήταν κάποτε ναύτης. Από το τράβα τράβα το κουπί βαρέθηκε ο άνθρωπος. Πήρε λοιπόν το κουπί στον ώµο και έφυγε να πάει να βρει τόπο που να µην ξέρουν ούτε τ όνοµά του. Πάει σ ένα χωριό και ρωτάει: «Πώς το λένε τούτο;» «Κουπί» του λένε. Πάει σ ένα άλλο, ρωτάει: «Πώς το λενε τούτο;» «Κουπί». «Μωρέ» σκέφτηκε απελπισµένος «όλοι το ξέρουν;». Από δω, από κει, ρωτάει τελικά σ ένα χωριό που ήταν ψηλά στην κορυφή ενός βουνού. «Πώς το λένε τούτο;» «Ξύλο» του λέει κάποιος. όξα σοι ο θεός, να κι ένας που δεν ήξερε το κουπί. Στήνει τότε όρθιο το κουπί, χτίζει µια καλύβα, κι αποφασίζει να µείνει εκεί όλη του τη ζωή. Γι αυτό, λοιπόν, τα εκκλησάκια του προφήτη Ηλία βρίσκονται πάντα στις κορυφές των βουνών. Αινίγµατα Από το βιβλίο του Ν.Γ. Πολίτη, Παραδόσεις, τόµ.β, εκδ. «Γράµµατα», 1994 διασκευή Ο γιος µου ο κοντοθόδωρος πολλά ζωνάρια έχει. Τι είναι; (Είναι το κρεµµύδι.) Χιλιοτρύπητο λαγήνι και σταλιά νερό δε χύνει. Τι είναι; (Είναι το σφουγγάρι.) Πάει, πάει, πάει και πίσω δε γυρνάει. Τι είναι; (Είναι το ποτάµι.) Χίλιοι µύριοι καλόγεροι σ ένα ράσο τυλιγµένοι. Τι είναι; (Είναι το ρόδι.) Άµα βλέπω, δεν το βλέπω και το βλέπω όταν δε βλέπω. Τι είναι; (Είναι το όνειρο.) Από το βιβλίο Νανουρίσµατα και άλλα ηµοτικά Τραγούδια και Παιχνίδια για Παιδιά, εκδ. Θυµάρι, 4η Έκδοση, Φεβρουάριος

18 Παιχνίδια που έπαιζαν οι µεγαλύτεροι ÏËÌ Ú, ÛÈÏÈ Το παιχνίδι αυτό παίζεται από µια οµάδα παιδιών. Ένα παιδί κάνει το βασιλιά. Ακολουθεί ο εξής διάλογος µεταξύ των παιδιών: Καληµέρα, βασιλιά, µε τα δώδεκα σπαθιά. Τι δουλειά; Τεµπελιά. Γιατί δεν ήρθατε χτες το βράδυ; Είχαµε δουλειά. Τα άλλα παιδιά τότε µε διάφορες κινήσεις προσπαθούν να του δείξουν τι δουλειά είχαν. Αν ο βασιλιάς το βρει, αρχίζει να τα κυνηγάει, ώσπου να πιάσει ένα, που παίρνει µε τη σειρά του τη θέση του βασιλιά. Αν όχι, τα φυλάει ξανά. ª ÏÈÛÛ, Ì ÏÈÛÛ Το παιχνίδι αυτό παίζεται από δύο οµάδες παιδιών, που στέκονται αντικριστά, µε πιασµένα σφιχτά τα χέρια τους. Μεταξύ των δύο οµάδων γίνεται ο εξής διάλογος: Μέλισσα, µέλισσα! Μέλι γλυκύτατο. Σε ποιον παραγγείλατε; Στον... (λέγεται το όνοµα ενός παιδιού). Αυτός που ακούει το όνοµά του πρέπει να τρέξει µε φόρα από την οµάδα του και να προσπαθήσει να σπάσει την αλυσίδα της αντίπαλης οµάδας. Αν το πετύχει, παίρνει µαζί του στην οµάδα του ένα παιδί της άλλης οµάδας αν όχι, µένει στην αντίπαλη οµάδα. Κερδίζει η οµάδα που καταφέρνει να κρατήσει όλα τα παιδιά. Από το βιβλίο Νανουρίσµατα και άλλα ηµοτικά Τραγούδια και Παιχνίδια για Παιδιά, εκδ. Θυµάρι, 4η Έκδοση, Φεβρουάριος

19 5 σελίδα 51 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Στη δραστηριότητα αυτή µαθαίνουµε για τις λέξεις που δηλώνουν έναν ήχο. Για παράδειγµα, η λέξη γουργουρίζει σηµαίνει ότι κάτι κάνει γουρ, γουρ, κάτι ακούγεται µε αυτόν το χαρακτηριστικό ήχο, και τη χρησιµοποιούµε συνήθως σε προτάσεις όπως: Γουργουρίζει η κοιλιά του από την πείνα. Γουργουρίζουν σαν περιστέρια. Η γάτα µας γουργουρίζει όταν τη χαϊδεύουµε. Τετράδιο εργασιών Τέτοιες λέξεις θα βρεις στο Τετράδιο Εργασιών, στη σελίδα 10, στις ασκήσεις 7 και 8. ÕÛÎËÛË 7 ιάβασε το παρακάτω κείµενο και υπογράµµισε τις λέξεις που δηλώνουν φωνές ζώων. Αντίγραψέ τες στο τετράδιό σου και σηµείωσε δίπλα το ζώο που βγάζει την κάθε φωνή. Έπειτα αναζήτησε στο λεξικό τις λέξεις βελάζω, βρυχώµαι, γκαρίζω, τιτιβίζω, κακαρίζω και πρόσθεσέ τες στο λεξικό που έφτιαξες. Οι λέξεις του κειµένου που δηλώνουν φωνές ζώων είναι: γαβγίζει ο σκύλος νιαούριζε η γάτα µουγκάνιζε η αγελάδα χλιµίντριζε το άλογο. 26

20 Στο λεξικό µας θα προσθέσουµε τις λέξεις βελάζω ρήµα (βέλαξα, θα βελάξω) Ένα πρόβατο ή µία κατσίκα βελάζουν, κάνουν µπεεε-µπεεε, φωνάζουν δηλαδή µε το δικό τους τρόπο. βρυχώµαι ρήµα (βρυχήθηκα, θα βρυχηθώ) Ένα λιοντάρι ή άλλο άγριο ζώο βρυχώνται, βγάζουν µια άγρια και δυνατή φωνή. γκαρίζω ρήµα (γκάριξα, θα γκαρίξω) Ένας γάιδαρος γκαρίζει, κάνει γκαα-γκαα. Λέµε ακόµη ότι ένας άνθρωπος γκαρίζει, όταν φωνάζει δυνατά και ενοχλεί τους άλλους ή όταν τραγουδάει πολύ δυνατά και άσχηµα. Τιτιβίζω ρήµα (τιτίβισα, θα τιτιβίσω) Τα πουλιά τιτιβίζουν, κάνουν τιιι-τιιι. Κακαρίζω ρήµα (κακάρισα, θα κακαρίσω) Οι κότες κακαρίζουν, κάνουν καα-κα-κα. Λέµε ακόµη ότι ένας άνθρωπος κακαρίζει όταν γελάει δυνατά και εκνευρίζει τους άλλους. Τι κακαρίζεις έτσι; εν είναι και τόσο αστείο αυτό που είπα. ÕÛÎËÛË 8 Χρωµάτισε κόκκινες τις λέξεις που σου δείχνουν δυνατούς ήχους και µπλε τις λέξεις που σου δείχνουν απαλούς ήχους. Αν δεν ξέρεις τι ση- µαίνουν, αναζήτησέ τες στο λεξικό σου. το κελάρυσµα του ποταµού το µπουµπουνητό το σφύριγµα του αέρα το ζουζούνισµα της µέλισσας το γουργουρητό της γάτας το τρίξιµο της καρέκλας το θρόισµα των φύλλων ο ήχος του τυµπάνου το σκάσιµο του λάστιχου. 27

21 6 σελίδα 51 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Τι θα λέγατε να κάνετε µια λαογραφική έκθεση στο σχολείο σας; Ζητήστε από τους µεγαλύτερους να σας δανείσουν αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν παλιά. Έπειτα γράψτε τις λεζάντες. Θα µπορούσατε µάλιστα να οργανώσετε µια εκδήλωση για τα εγκαίνια της έκθεσής σας και να καλέσετε γονείς, δασκάλους και άλλους µαθητές. Πώς θα τους καλέσετε; Πώς θα αναγγείλετε το γεγονός; Πώς θα θυµάστε ποιος σας δάνεισε τα πράγµατα; Αφού συγκεντρώσετε τα αντικείµενα που θα παρουσιάσετε στη λαογραφική σας έκθεση, θα φτιάξετε τις λεζάντες, στις οποίες θα γράψετε: Τι είναι το κάθε αντικείµενο. Το όνοµα του ανθρώπου που σας το δάνεισε. Με αυτό τον τρόπο θα θυµάστε ποιος σας δάνεισε το καθένα. Πότε περίπου χρονολογείται, πότε περίπου φτιάχτηκε ή ποια εποχή χρησιµοποιούνταν, αν βέβαια το γνωρίζετε. Γι αυτή την πληροφορία µπορείτε να ρωτήσετε το πρόσωπο που σας δάνεισε το αντικείµενο. Έτσι, για παράδειγµα στα αντικείµενα που υπάρχουν στις εικόνες του Βιβλίου του µαθητή στη σελίδα 51, θα µπορούσατε να γράψετε τις εξής λεζάντες: Ìapple appleâùúâï Ô Ô Î Ú Ô. ˆÚÁ Ô. Ú ÙÔ 20Ô ÈÒÓ. ÏÈÓË Û Ô Ú Ô Î Ú Ô. Ù Ì ÙË 19Ô ÈÒÓ. 28 ªappleÚÔ ÓÙ ÈÓÔ Ô Â Ô Ï ÈÔ. Ë Î Ú. apple ÚÔ. 19Ô ÈÒÓ.

22 ÂÚÔ ÚÔ ˆÓ appleô ÏÂÈÙÔ ÚÁÔ ÛÂ ÌÂ Î Ú Ô ÓÔ. Ë Î Ú. Ú ÎË 19Ô ÈÒÓ. ÏÈÓË ı ÎË ÁÈ Ì ÈÚÔapple ÚÔ Ó. ÔappleÔıÂÙÔ ÓÙ Ó ÛÂ ÙÔ Ô. Ë Î - Ú ª. Ó Ú Ô. Για να καλέσετε τους γονείς σας, τους δασκάλους του σχολείου σας, συµµαθητές, φίλους και συγγενείς σας στην έκθεση αυτή, µπορείτε να φτιάξετε προσκλήσεις και να τις µοιράσετε. Μια τέτοια πρόσκληση θα µπορούσε να είναι, για παράδειγµα, η εξής: ƒ Οι µαθητές και οι µαθήτριες της Β τάξης του 3ου ηµοτικού Σχολείου σάς προσκαλούν στη λαογραφική έκθεση που οργανώνουν στο γυµναστήριο του σχολείου. Την έκθεση µπορείτε να δείτε καθηµερινά, από την Κυριακή 28 Ιανουαρίου ως το Σάββατο 3 Φεβρουαρίου, κατά τις ώρες 5-8 το απόγευµα. Όπως βλέπετε, στην πρόσκληση αυτή γράφουµε: Ποιο είναι το «θέµα» της πρόσκλησης (λαογραφική έκθεση). Ποιος οργανώνει την έκθεση (οι µαθητές και οι µαθήτριες της Β τάξης). Πού και πότε θα παρουσιαστεί η έκθεση (στο γυµνστήριο του σχολείου από την Κυριακή... το απόγευµα). Για να αναγγείλετε το γεγονός της λαογραφικής έκθεσης, πρέπει να φτιάξετε µια αφίσα, που θα την κολλήσετε στο σχολείο σας και στους γύρω δρόµους. Για παράδειγµα: 29

23 ƒ ºπ applefi ÙÔ Ì ıëù Î È ÙÈ Ì ı ÙÚÈ ÙË µ Ù ÍË ÙÔ 3Ô ËÌÔÙÈÎÔ ÔÏÂ Ô KYPIAKH 28 π À ƒπoy- µµ 3 º µƒ À ƒπ À ÛÙÔ ÒÚÔ ÙÔ YMNA THPIOY ÙÔ 3Ô ËÌÔÙÈÎÔ ÔÏÂ Ô ıëìâúèó, 5-8 ÙÔ applefiáâ Ì 7 σελίδα 52 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Γιατί άλλοτε λέµε «µια έκθεση» και άλλοτε «η έκθεση»; Σε τι διαφέρουν τα άρθρα ο, η, το από το ένας, µια, ένα; 30

24 Άλλες φορές λέµε «µια έκθεση», γιατί µιλάµε γενικά και αόριστα για κάποια έκθεση, ενώ άλλες φορές λέµε «η έκθεση», γιατί µιλάµε για µια συγκεκριµένη έκθεση, όχι άλλη. Βλέπουµε, λοιπόν, ότι τα άρθρα ο, η, το διαφέρουν από τα ένας, µια, ένα στο ότι: Τα άρθρα ο, η, το τα χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα συγκεκρι- µένο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα (π.χ. Το σχολείο µου είναι παλιό), γι αυτό και λέγονται οριστικά άρθρα. Τα άρθρα ένας, µια, ένα τα χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγµα που δεν είναι συγκεκριµένο (π.χ. Εκεί υπήρχε ένα παλιό σχολείο), γι αυτό και λέγονται αόριστα άρθρα. Συµπλήρωσε τα κενά µε το αόριστο άρθρο και θα µάθεις τι είδε η Γαλήνη στο λαογραφικό µουσείο. Μην ξεχάσεις να βάλεις κεφαλαίο γράµµα όπου χρειάζεται. Στο λαογραφικό µουσείο ήταν Ó κύριος που έδειχνε στα παιδιά πώς να φτιάχνουν µουσικά όργανα. ªÈ κυρία ύφαινε σε Ó Ó αργαλειό Ó µάλλινο κιλίµι. ίπλα της υπήρχαν φωτογραφίες που έδειχναν πώς να φτιάχνεις τα κρόσσια ÌÈ κουβέρτας. ŒÓ τεχνίτης σκάλιζε τη λαβή ÂÓfi ασηµένιου ξίφους. 8 σελίδα BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù Ο Αρµπέν διαβάζει σε µια προθήκη: «Κάλτσες γυναικείες βαµβακερές Πυργί Χίου Τέλη 19ου αιώνα». Λέει στη Χαρά, που ήταν πίσω του: [...] Χώρισε τα χρώµατα του κειµένου σε εκείνα που κλίνονται και σε εκείνα που δεν κλίνονται και γράψε τα από κάτω. 31

25 Κλίνονται τα: ÎfiÎÎÈÓÔ Ì ÚÔ appleú ÛÈÓÔ ÛappleÚÔ Î ÙÚÈÓÔ εν κλίνονται τα: appleôúùôî Ï ÌÔ ÚÔ ÌappleÏÂ Î Ê ÁÎÚÈ ı Ï ÛÛ Μάθε να τα γράφεις σωστά. Για να µάθεις να γράφεις σωστά τα χρώµατα αυτά, γράψε στα κενά τα γράµ- µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν. κό νο, µ ρο, πράσ ν, ά ο, κ τρ ν πο οκαλ, ε, θαλα, µ, καφ, ρ, ι. Μπορείς τώρα να γράψεις τα σχήµατα που αναφέρει ο Αρµπέν; ÙÚ ÁˆÓÔ Ì Ó ÚÔ Î ÎÏÔ ÚfiÌ Ô ÙÂÙÚ ÁˆÓÔ ÛÙ ÚÈ Μάθε να τα γράφεις σωστά. Για να µάθεις να γράφεις σωστά τα σχήµατα αυτά, γράψε στα κενά τα γράµ- µατα που λείπουν. Μην ξεχάσεις να βάλεις και τους τόνους, όπου λείπουν. τρ γ νο, µ α ος, κ ος, ρ ος, τ άγ ν, α ρ. 32

26 Οι υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου σε βοηθούν να πεις πού βρίσκεται κάτι. Μπορείς να τις αντιγράψεις εδώ; apple Óˆ ÏÏÔ apple Ûˆ Î Ùˆ apple Óˆ Â Ò Ì Û ÂÎÂ Οι λέξεις αυτές λέγονται τοπικά επιρρήµατα. Ξέρεις άλλες τέτοιες λέξεις, που δείχνουν πού βρίσκεται κάτι; Τοπικά επιρρήµατα είναι επίσης και οι λέξεις: ανάµεσα, απέναντι, δίπλα, έξω, µπροστά, παντού, πουθενά, αριστερά, δεξιά, ψηλά, χαµηλά, κοντά, µακριά, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά, γύρω, τριγύρω, ολόγυρα κ.ά. Τετράδιο εργασιών Σχήµατα, χρώµατα και λέξεις που δηλώνουν τον τόπο όπου βρίσκεται κάτι θα βρεις στη σελίδα 11 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις 9 και 10. ÕÛÎËÛË 9 Γράψε στη σειρά όπως στο παράδειγµα: ρήµα είµαι αόριστο άρθρο χρώµα σχήµα. Ó È ÌÈ Είναι ένα Ó È Ó ÎfiÎÎÈÓË Î Ú È κίτρινο τρίγωνο ÛappleÚÔ Î ÎÏÔ 33

27 Ó È Ó Ó È Ó Ó È Ó ÌappleÏ ÙÂÙÚ ÁˆÓÔ ÌÔ ÛÙ ÚÈ appleôúùôî Ï ÚfiÌ Ô. ÕÛÎËÛË 10 Περίγραψε στο τετράδιό σου την αίθουσά σου. Πες σε ποιο σηµείο του σχολείου βρίσκεται. Πώς είναι; Τι έχει µέσα; Θυµήσου να χρησιµοποιήσεις κάποια από τα επιρρήµατα: πάνω, κάτω, µέσα, έξω, αριστερά, δεξιά, εµπρός, πίσω, ψηλά, χαµηλά, ανάµεσα, δίπλα, αλλού, παντού. Η αίθουσα της τάξης µου βρίσκεται στα δεξιά της αυλής του σχολείου, δίπλα από την αίθουσα της πρώτης τάξης. Έχει µια πράσινη σιδερένια πόρτα που απ έξω έχει µια πινακίδα που γράφει: «Β τάξη». Είναι ένα µεγάλο ορθογώνιο δωµάτιο µε µεγάλα παράθυρα. Οι τοίχοι ψηλά είναι άσπροι, ενώ πιο χαµηλά έχουν πορτοκαλί χρώµα. Μέσα έχει πολλά θρανία στη σειρά, µε χαµηλές καρεκλίτσες που έχουν ανοιχτό πράσινο χρώµα. Ανάµεσα στα θρανία υπάρχει ένας φαρδύς διάδροµος. Εµπρός από τα θρανία βρίσκεται η έδρα της δασκάλας µας, που είναι µεταλλική και έχει µαύρο χρώµα, και µια µαύρη καρέκλα, για να κάθεται. Πίσω από την έδρα υπάρχει ένας µεγάλος µαύρος πίνακας και πάνω από αυτόν υπάρχουν µικρά κάδρα µε πολύχρωµα λουλούδια. Τέτοιες ζωγραφιές που δείχνουν διάφορα πράγµατα υπάρχουν παντού στους τοίχους. Αυτές τις έχουµε ζωγραφίσει εµείς. Στ αριστερά του πίνακα υπάρχει κι ένας µεγάλος χάρτης της Ελλάδας και κάτω από αυτόν, στη γωνία, ένα πλαστικό πράσινο καλάθι για σκουπίδια. 34

28 9 σελίδα 55 BÈ Ï Ô ÙÔ Ì ıëù ÏÈÔ Κατανοώ το ποίηµα Στο ποίηµα αυτό ο ποιητής µάς µιλάει για τον ήλιο µε τρόπο που δείχνει το θαυµασµό και την αγάπη του γι αυτόν. Γιατί ο ήλιος, όπως µας λέει, βγαίνει λαµπερός και µε τη λάµψη του φωτίζει όλο τον κόσµο, τον ουρανό, τη θάλασσα, τα βουνά και τα δάση. Και το καθαρό φως του, έτσι όπως λάµπει σε όλο τον κόσµο, κάνει τον ποιητή να νιώθει πως λά- µπει και στην καρδιά του και διώχνει από µέσα του όλες τις άσχηµες σκέψεις, τη λύπη και το ψέµα. Μπορείς να συµπληρώσεις τον πίνακα µε τις λέξεις που λείπουν; ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ονοµαστική η γραµµή λύπη ζάχαρη Γενική της ÁÚ ÌÌ Ï appleë ÚË Αιτιατική τη(ν) γραµµή Ï appleë ÚË Κλητική ÁÚ ÌÌ λύπη ζάχαρη ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ονοµαστική οι γραµµές Ï appleâ ζάχαρες Γενική των γραµµών λυπών Αιτιατική τις ÁÚ ÌÌ Ï appleâ ζάχαρες Κλητική ÁÚ ÌÌ λύπες ÚÂ 35

29 Τετράδιο εργασιών Κάνε τώρα τις ασκήσεις 11 και 12 στις σελίδες 11 και 12 του Τετραδίου Εργασιών. ÕÛÎËÛË Τι ωραία που είναι τα παιχνίδια! Μπορούµε να παίξουµε ακόµη και µε τις λέξεις. Συµπλήρωσε τις παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγ- µα. Ο δυνατός αέρας ξήλωσε τα κεραµίδια από τις ÛÎÂapple (σκεπή) όλων των σπιτιών της γειτονιάς µας. Οι fi ıâ (όχθη) του ποταµού Στρυµόνα πληµµυρίζουν συχνά. Στη Χωχαρούπα οι φράχτες των ÏÒÓ (αυλή) ήταν κόκκινοι. Φυλάω τα γραµµατόσηµα της συλλογής µου σε ειδικές ı ÎÂ (θήκη). Περάσαµε τη νύχτα στο καταφύγιο της ψηλότερης ÎÔÚ Ê (κορυφή) του Ολύµπου. ÕÛÎËÛË Φτιάξε µια ιστορία µε τις λέξεις δίπλα και γράψε τη στο τετράδιό σου. συνταγή πηγή ζέστη άνοιξη δύση Την περασµένη άνοιξη κάναµε µια εκδροµή στο βουνό. Τη µέρα εκείνη έκανε αρκετή ζέστη. Έτσι, αφού περπατήσαµε πολλή ώρα στο δάσος, καθίσαµε να ξεκουραστούµε δίπλα σε µια πηγή µε γάργαρο νερό. Σε λίγο ο ήλιος άρχισε να γέρνει προς τη δύση του, ο ουρανός γέµισε µε υπέροχα χρώµατα και όλα φαίνονταν πανέµορφα. Τότε ο µπαµπάς αναστέναξε ευχαριστηµένος και είπε: «Τελικά, κάτι τέτοιες εκδροµές στη φύση είναι η µοναδική συνταγή για µια καλύτερη ζωή». 36

30 È Ì ı ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù. Ì Ù Ú ÌÌ ÙÈÎ Το αόριστο άρθρο (ένας, µια, ένα) Εκτός από το οριστικό άρθρο (ο, η, το), που γνωρίσαµε σε προηγού- µενη ενότητα, στη γλώσσα µας έχουµε ένα ακόµη άρθρο, το αόριστο: ένας, µια, ένα. Το αόριστο άρθρο το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα που δεν είναι συγκεκριµένο, που δεν το γνωρίζουµε, και έτσι µιλάµε γι αυτό γενικά και αόριστα π.χ.: Είναι ένας φίλος του αδελφού µου. (= κάποιος φίλος, που δεν είναι συγκεκριµένο πρόσωπο κι έτσι δεν ορίζεται ποιος) Τον είδα µια µέρα στο δρόµο. (= κάποια µέρα γενικά και αόριστα, που δεν ορίζεται) Ένα παιδί χτύπησε την πόρτα. (= κάποιο παιδί, που δε γνωρίζουµε ποιο ακριβώς) Το αόριστο άρθρο κλίνεται έτσι: Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ονοµαστική ένας µια ένα Γενική ενός µιας ενός Αιτιατική ένα (ν) µια ένα Κλητική 37

31 ÁÓˆÚ ÂÈ Το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό αριθµό. Όταν, λοιπόν, θέλουµε να µιλήσουµε για πολλά πρόσωπα, ζώα ή πράγµατα που δεν είναι συγκεκριµένα, τότε δε βάζουµε άρθρο µπροστά από τα ουσιαστικά π.χ.: Ένα (= κάποιο) παιδί έπαιζε στο δρόµο. (ενικός αριθµός) αλλά Παιδιά (= κάποια παιδιά) έπαιζαν στο δρόµο. (πληθυντικός αριθµός) Το θηλυκό του αόριστου άρθρου (µια) δεν παίρνει τόνο και διαβάζεται ως µια συλλαβή. Τοπικά επιρρήµατα Τοπικά επιρρήµατα λέγονται κάποιες λέξεις που δεν κλίνονται και οι οποίες φανερώνουν τόπο, µας δείχνουν δηλαδή το πού βρίσκεται κάτι π.χ.: Το βιβλίο είναι πάνω στο γραφείο µου, δίπλα από το τηλέφωνο. Τοπικά επιρρήµατα είναι οι λέξεις; εδώ, εκεί, αλλού, παντού, κάπου, πουθενά. πάνω, κάτω, µέσα, έξω, µπροστά, πίσω, δεξιά, αριστερά, ψηλά, χαµηλά, κοντά, µακριά, πέρα, πλάι, δίπλα, απέναντι, γύρω, τριγύρω, ανάµεσα, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά. Θηλυκά ουσιαστικά σε -η Τα ουσιαστικά αυτά χωρίζονται σε τρεις «οµάδες»: σε αυτά που τονίζονται στη λήγουσα (οξύτονα), όπως η φωνή. σε αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα (παροξύτονα), όπως η λίµνη. σε αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα (προπαροξύτονα), όπως η κάµαρη. 38