ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. GEOschools. Μέρος ΙΙ Ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Transcript

1 1 GEOschools ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μέρος ΙΙ Ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης 2011

2 2 GEOSCHOOLS Η διδασκαλία των Γεωεπιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Τελικά αποτελέσματα: Συγκριτική έρευνα των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών Μέρος ΙΙ Ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Amelia Calonge García, Πανεπιστήμιο Alcala, Γεωργία Φέρμελη, Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τα αποτελέσματα της δεύτερης φάσης της συγκριτικής έρευνας των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών, η οποία αφορά στην ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών. Η έκθεση αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού προγράμματος GEOschools, σκοπός του οποίου είναι η έρευνα του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών όσον αφορά στο περιεχόμενο και τις στρατηγικές διδασκαλίας των Γεωεπιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Το GEOschools είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα στο πλαίσιο της Διά Βίου Μάθησης. Βασικά παραδοτέα του προγράμματος είναι τα ακόλουθα: Συγκριτική έρευνα των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών των Γεωεπιστημών Έρευνα ενδιαφέροντος για τη διδασκαλία των Γεωεπιστημών Δημιουργία Σχολικού Λεξικού για τις Γεωεπιστήμες Δημιουργία Σχεδίων Μαθημάτων σε θεματικές των Γεωεπιστημών Συγκριτική έρευνα των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών Μέρος ΙΙ: Ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών Εκτός από τη σύγκριση των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών που πραγματοποιήθηκε στην πρώτη φάση της παρούσης έρευνας (Μέρος Ι), στη δεύτερη φάση (Μέρος ΙΙ) η έρευνα επικεντρώθηκε στην ανάλυση του γεωλογικού περιεχομένου των εγχειριδίων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στις πέντε συμμετέχουσες στο πρόγραμμα χώρες (Αυστρία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία). Η εν λόγω έρευνα στηρίχθηκε σε λεπτομερή εξέταση του είδους, της ποσότητας και της ποιότητας των πληροφοριών που παρέχονται στους μαθητές μέσω των σχολικών εγχειριδίων των γεωεπιστημών. Απώτερος σκοπός της έρευνας ήταν να προσδιοριστούν πιο αποτελεσματικοί τρόποι εμπλοκής των μαθητών και των εκπαιδευτικών στην προσέγγιση της γεωεπιστημονικής γνώσης και να αναδειχθεί η Γεωλογία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στο ίδιο επίπεδο με τις άλλες επιστήμες, όπως είναι η Βιολογία, η Φυσική και η Χημεία.

3 3 Σύμφωνα με τον Hedley (2000) το περιεχόμενο των επιστημών που περιλαμβάνεται στα εγχειρίδια πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα ερωτήματα: Πότε ένα σχολικό εγχειρίδιο για τις επιστήμες θεωρείται κατάλληλο για έκδοση και διδασκαλία; Υπάρχει έστω και ένα σχολικό εγχειρίδιο για τις επιστήμες που να μπορεί να θεωρηθεί ως πρότυπο εγχειρίδιο; Εάν ναι, πού και πότε εκδόθηκε; Οι μαθητές χρειάζονται υποστήριξη στη διαδικασία της μάθησης από το σχολικό εγχειρίδιο, ή όχι; Τα εγχειρίδια είναι διαφορετικά ανάλογα με τη χώρα όπου αυτά εκδίδονται; Τι κάνει ένα σχολικό εγχειρίδιο των επιστημών επιτυχημένο και τι ρόλο παίζει στη διάδοση των επιστημών; Στην έρευνά μας δεν είχαμε σκοπό να δώσουμε απαντήσεις στα ανωτέρω ερωτήματα. Ωστόσο, βασιζόμενοι στον Hendley (2000) αναρωτηθήκαμε σε ποιο βαθμό οι συγγραφείς των σχολικών εγχειριδίων είναι ενήμεροι για τις ανάγκες των μαθητών. Και εάν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη παιδαγωγική πρόθεση πίσω από κάθε εγχειρίδιο, με βάση την οποία να παρατίθενται οι γνώσεις με πιο συστηματικό τρόπο; Στην περίπτωση της Γεωλογίας πρέπει να προστεθεί και η παράμετρος που τέθηκε από την πολύ περιορισμένη παρουσία των γεωλογικών θεμάτων στα σχολικά εγχειρίδια σε όλους τους τύπους και τις βαθμίδες των σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ασφαλώς, αν ρωτούσαμε μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης πώς αξιολογούν τη Γεωλογία, πιθανότατα κάποιοι από αυτούς θα απαντούσαν ότι είναι ένα βαρετό γνωστικό αντικείμενο, και τα θέματα που μελετά άχρηστα. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι, ελπίζουμε, ότι θα το βρουν ενδιαφέρον και χρήσιμο για την καθημερινή ζωή. Είναι βεβαίως γεγονός ότι η μελέτη κάποιων γεωλογικών αντικειμένων (πετρώματα, ορυκτά, τεκτονική όπως πτυχώσεις, ρήγματα, ) απαιτεί απομνημόνευση και έχει στατικό χαρακτήρα που κάνει αυτά τα αντικείμενα κοινότοπα. Επί πλέον, η αναγνώριση και παραδοχή της παρουσίας «στεγνής» γεωλογικής γνώσης στα σχολικά εγχειρίδια των γεωεπιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αποτελεί το έναυσμα μιας πρωτοβουλίας για την αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας των γεωεπιστημών και την αφετηρία μας για την ανάλυση του γεωλογικού περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων. Το πρώτο βήμα για τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας ήταν η ανάλυση περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων των Φυσικών Επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και ο προσδιορισμός των γεωλογικών θεμάτων (Εικόνες 1 5).

4 4 Ορυκτά και πετρώματα Σύντομη γεωλογική ιστορία της Αυστρίας/Ευρώπης Φυσικοί πόροι και ανθρωπότητα Η θέση της ς στον Κόσμο Η Γεωλογία στην καθημερινή ζωή Γεωλογικοί χάρτες Η αλλάζει Τεκτονική Η μέτρηση του χρόνου Γεωποικιλότητα, προστασία της ς και αειφόρος ανάπτυξη Εικόνα 1. Το ποσοστό των γεωλογικών περιεχομένων που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Αυστρία (López Carrillo, M.D.) Η εικόνα 1 δείχνει ότι στα αυστριακά εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τα θέματα με μεγαλύτερη εκπροσώπηση είναι: 1. Η χθες, σήμερα και αύριο (16%) 2. Ορυκτά και πετρώματα (12%) Η Γεωλογία στην καθημερινή ζωή Γεωλογικοί χάρτες Η χθες, σήμερα και αύριο Γεωποικιλότητα, προστασία της ς και αειφόρος ανάπτυξη Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που μεταβάλλουν τη Φυσικοί πόροι και ανθρωπότητα Φυσικές Καταστροφές Η αλλάζει Τεκτονική Η μέτρηση του χρόνου Παλαιοντολογία Η θέση της ς στον Κόσμο

5 5 Εικόνα 2. Το ποσοστό των γεωλογικών περιεχομένων που περιλαμβάνονται στα εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα (López Carrillo, M.D.) Στην περίπτωση της Ελλάδας (Εικ. 2) τα πλέον διαδεδομένα θέματα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι: 1. Η αλλάζει (17%) 2. Φυσικοί πόροι και ανθρωπότητα (16%) Γεωλογικοί χάρτες Οι ανθρώπινες δραστηριότητες μεταβάλλουν τη Φυσικοί πόροι και ανθρωπότητα Φυσικές Καταστροφές Η αλλάζει Τεκτονική Η μέτρηση του χρόνου Παλαιοντολογία Η θέση της ς στον Κόσμο Εικόνα 3. Το ποσοστό των γεωλογικών περιεχομένων που περιλαμβάνονται στα εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ιταλία (López Carrillo, M.D.) Στην Ιταλία (Εικ. 3) τα εγχειρίδια αφιερώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό, σχεδόν τα μισό από αυτά, στη (39%) και σε μικρότερο ποσοστό σε άλλα θέματα, όπως στην τεκτονική (13%), παλαιοντολογία (12%), η στο Σύμπαν (10%) ή ο γεωλογικός χρόνος (6%).

6 6 Η γεωλογία στην καθημερινή ζωή Η χθες, σήμερα και αύριο Γεωποικιλότητα, προστασία της ς και αειφόρος ανάπτυξη Οι ανθρώπινες δραστηριότητες μεταβάλλουν τη Φυσικοί πόροι και ανθρωπότητα Φυσικές καταστροφές Η αλλάζει Τεκτονική Η μέτρηση του χρόνου Παλαιοντολογία Η θέση της ς στον Κόσμο Εικόνα 4. Το ποσοστό των γεωλογικών περιεχομένων που περιλαμβάνονται στα εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Πορτογαλία (López Carrillo, M.D.) Τα γεωλογικά αντικείμενα που διδάσκονται στην Πορτογαλία (Εικ. 4) σχετίζονται περισσότερο με τους φυσικούς πόρους και την ανθρωπότητα (14%), με τις φυσικές καταστροφές (14%) και τη Γεωλογία στην καθημερινή ζωή (14%). Πετρολογία Ορυκτολογία Εσωτερικές Γεωλογικές διεργασίες Εξωτερικές Γεωλογικές διεργασίες Παλαιοντολογία Το ανάγλυφο Εξέλιξη Γεώσφαιρα Ατμόσφαιρα Υδρόσφαιρα Η στο Σύμπαν και το ηλιακό σύστημα

7 7 Εικ. 5. Το ποσοστό των γεωλογικών περιεχομένων που περιλαμβάνονται στα εγχειρίδια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ισπανία (López Carrillo, M.D.) Τέλος, στην Ισπανία (Εικ. 5) τα πλέον διαδεδομένα θέματα στα σχολικά εγχειρίδια σχετίζονται με τις γεωλογικές διεργασίες, τα ορυκτά και τα πετρώματα: 1. Εσωτερικές γεωλογικές διεργασίες (17%) 2. Εξωτερικές γεωλογικές διεργασίες (17%) 3. Ορυκτολογία (12%) 4. Πετρολογία (12%) Τελικές Παρατηρήσεις Σύμφωνα με τα ανωτέρω δεδομένα συμπεραίνουμε τα ακόλουθα: 1. Δεν υπάρχει ομοιομορφία στα θέματα των γεωεπιστημών που διδάσκονται στις πέντε συμμετέχουσες στην έρευνα χώρες (Αυστρία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία). 2. Σε καμία από αυτές τις πέντε χώρες δεν υπάρχει ένα εγχειρίδιο που να περιλαμβάνει όλα τα θέματα των γεωεπιστημών που περιλαμβάνονται στα αντίστοιχα εγχειρίδια των άλλων χωρών που διεξήχθη η έρευνα. Φαίνεται ότι οι συγγραφείς των εγχειριδίων ανάλογα με την εκπαίδευση και την εμπειρία τους, προτείνουν, συνοψίζουν ή επεκτείνουν τα γεωλογικά θέματα κάθε διδακτικής ενότητας/κεφαλαίου. 3. Τα θέματα που διδάσκονται στην Πορτογαλία είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντα των μαθητών όπως αυτά αναφέρθηκαν από τους μαθητές και καταγράφηκε στην έρευνα που διεξήχθη από το πρόγραμμα GEOschools*. Κάποιες από τις αιτίες που θεωρούμε ότι ευθύνονται για το μειωμένο ενδιαφέρον των μαθητών για τις γεωεπιστήμες στο τέλος της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης μπορεί να αιτιολογηθούν ως εξής: 1. Μη αποτελεσματικός τρόπος διδασκαλίας των Γεωεπιστημών στα σχολεία. 2. Απουσία ενημέρωσης/ επιμόρφωσης, επί των σύγχρονων επιτευγμάτων των γεωεπιστημών, των εκπαιδευτικών που διδάσκουν τις γεωεπιστήμες στα σχολεία. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν τη γεωλογία και προέρχονται από πανεπιστημιακά τμήματα εκτός των Τμημάτων Γεωλογίας θα ήταν καλό να διδάσκονται γεωλογία στις βασικές τους σπουδές. Και είτε δε διδάσκεται καθόλου η Γεωλογία, είτε διδάσκεται πολύ συνοπτικά χωρίς να αφιερώνεται ο πραγματικά απαιτούμενος χρόνος. Η παρούσα έρευνα θα είναι άνευ αξίας, εάν δεν αντιληφθούμε, και εάν δε βρούμε τον τρόπο να προτείνουμε ότι ο τρόπος της διδασκαλίας της Γεωλογίας πρέπει να αλλάξει. Προφανώς, τα γεωλογικά θέματα στα εγχειρίδια των γεωεπιστημών πρέπει να επικαιροποιούνται, για παράδειγμα η καθυστερημένη ενσωμάτωση σύγχρονων παραδειγμάτων, (ενσωματώνονται συνήθως με καθυστέρηση όπως π.χ. συνέβη, για παράδειγμα, με τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών) αποτελεί μία από τις αιτίες για την υστέρηση των Γεωεπιστημών ανάμεσα στους ευρωπαίους μαθητές.

8 8 Η επιστημονική, οικονομική και κοινωνική θέση των γεωεπιστημών έχει βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Οι περισσότερες φυσικές καταστροφές (σεισμοί, ηφαιστειακές εκρήξεις, πλημμύρες, κατολισθήσεις και όλα τα επακόλουθα του φαινομένου El Niño) μελετώνται από τις γεωεπιστήμες. Αυτή η παρατήρηση υπογραμμίζεται και από το γεγονός ότι, τα πρώτα έξι χρόνια του αιώνα μας, αυτές οι φυσικές καταστροφές προκάλεσαν θανάτους και ζημίες αξίας μεγαλύτερης από τρία τρισεκατομμύρια ευρώ. Έτσι, περισσότερο από ποτέ, είναι αναγκαίο οι μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση να έχουν λάβει τη βασική γεωεπιστημονική παιδεία που να τους επιτρέπει να γνωρίζουν, να εκτιμούν και να συμμετέχουν σε αυτά τα θέματα που τους επηρεάζουν άμεσα στην καθημερινή τους ζωή. Επομένως, τα γεωλογικά θέματα πρέπει να καταλαμβάνουν σημαντική θέση, όχι μόνο ως πολιτισμική γνώση αλλά ως αναγκαιότητα για τη δημιουργία ικανοτήτων και να παρακολουθούν τις αλλαγές που προκύπτουν από γενιά σε γενιά. Μια ματιά σε οποιαδήποτε εφημερίδα και θα σας κάνει να διαπιστώσετε ότι δύο στα τρία επιστημονικά νέα, και αρκετά από τα κοινωνικά αντίστοιχα, σχετίζονται με τη Γεωλογία, ιδιαίτερα σε σχέση με την υγεία, το περιβάλλον και τις φυσικές καταστροφές. Ως εκ τούτου, στο οικονομικό ενδιαφέρον που αφορά στους ορυκτούς πόρους (βιομηχανικά ορυκτά, ορυκτά καύσιμα ή υπόγεια ύδατα) έχουν προστεθεί και τα βασικά ζητήματα/προβλήματα που επηρεάζουν την ανθρωπότητα και το μέλλον του πλανήτη μας (κλιματική αλλαγή, ερημοποίηση, γεωλογικοί κίνδυνοι, διαχείριση των φυσικών πόρων, κ.λπ.). Αυτά είναι ζητήματα που ίσως δε γίνονται κατανοητά χωρίς τη θεωρητική γνώση και τις διαδικασίες που παρέχονται από τη Γεωλογία. Συνοψίζοντας, συνιστούμε την τροποποίηση και επικαιροποίηση των γεωλογικών θεμάτων που περιλαμβάνονται στα σύγχρονα εγχειρίδια των γεωεπιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης καθώς και του τρόπου που αυτά τα θέματα διδάσκονται, προκειμένου να γίνουν πιο ελκυστικά από τους μαθητές. Οι Γεωεπιστήμες πρέπει να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο με Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών σε όλα τα Ευρωπαϊκά Σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η και οι αλλαγές που έχουν συντελεσθεί πάνω σε αυτήν με την πάροδο του χρόνου, δεν αφορούν μόνο στην επιστήμη της Γεωλογίας αλλά αντίθετα αποτελούν μία κουλτούρα που πρέπει διαχυθεί σε ολόκληρη την κοινωνία. Βιβλιογραφία Hedley Brooke, John (2000). Introduction: the study of Chemical Textbooks. In Lundgren and Bensaude Vicent editors. Communicating Chemistry, Textbooks and their audiences, , Science History Publications, USA. *Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα από την Έρευνα Ενδιαφέροντος, η οποία έχει επικεντρωθεί στην ανάλυση των προτιμήσεων των μαθητών/τριών από την Ελλάδα και την Ισπανία, σε επιλεγμένα θέματα των γεωεπιστημών. Τα δεδομένα ελήφθησαν το 2012 σε ένα δείγμα από 707 μαθητές/τριες από 27 σχολεία, στην Ελλάδα και την Ισπανία. Τα πιο ενδιαφέροντα θέματα στη συνολική βαθμολογία για τους μαθητές και των δύο χωρών είναι: Οι «Φυσικές καταστροφές» και η «Παλαιοντολογία». Επίσης και οι δύο ομάδες έδωσαν υψηλό ποσοστό στις «Στρατηγικές διδασκαλίας» δηλ. τον τρόπο που διδάσκονται οι Γεωεπιστήμες στο σχολείο.

9 9 GEOschools