ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19 ος & 20 ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο - Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Κ.Γ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

Transcript

1 1 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19 ος & 20 ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο - Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Κ.Γ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Γενιά του 1920: ποιητές που γεννήθηκαν την τελευταία δεκαετία του 10 ου αι. ή λίγο νωρίτερα και εμφανίστηκαν στα γράμματα τη δεκαετία του Κύρια χαρακτηριστικά της λεγόμενης «γενιάς του 1920» είναι: 1. Χαμηλόφωνος λυρισμός 2. Η χρήση καθημερινού λεξιλογίου 3. Η αίσθηση πίκρας για την απώλεια των ιδανικών 4. Η αίσθηση απογοήτευση από την αδιάφορη και μίζερη ζωή της πόλης 5. Η νοσταλγία των περασμένων 6. Η διάθεση φυγής στη φύση και στο πραγματικό ή ονειρικό ταξίδι. Κοινωνική ευθύνη του ποιητή: Ο ποιητής ως πνευματικός άνθρωπος έχει κοινωνική ευθύνη και βρίσκεται σε αναπόσπαστη σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον. Συμβολισμός - (φιλολογικός-κοινωνικός-πολιτικός) ρεαλισμός : τεχνοτροπίες της ποιητικής του Καταραμένος ποιητής: αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού συμβολισμού. Πρόκειται για τον ποιητή οποίος βρίσκεται σε διαρκή δυσαρμονία με την περιβάλλουσα πραγματικότητα, κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και συνθέτει το έργο του αναλώνοντας τον εαυτό του, επειδή η ζωή και η τέχνη του είναι αδιαίρετες. «Καρυωτακισμός»: η απήχηση της καρυωτακικής ποίησης, από αισθητική και κοινωνική σκοπιά, στους νεώτερους του Καρυωτάκη ποιητές (βλ. σελ. 9). Τα χαρακτηριστικά της Γενιά του 20 αφορούν τις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του. Με την τρίτη του συλλογή κάνει ένα ποιοτικό άλμα και αναδεικνύονται τα στοιχεία της διαφορετικότητας που χαρακτηρίζουν την ποίηση του. Άλλοι ποιητές της γενιάς του 20: Τέλος Άγρας, Ναπολεων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης, Ρώμος Φιλύρας.

2 2 10.1Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ Ο βίος 1. Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1896 και λόγω των μετακινήσεων του νομομηχανικού πατέρα του πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις. 2. Αποφοίτησε το 1913 από το Γυμνάσιο Χανίων. 3. Εκδηλώθηκε από νωρίς το ενδιαφέρον του για τα γράμματα, καθώς δημοσίευε ποιήματα σε λαϊκά περιοδικά από το Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή Αθηνών το 1917και από το 1919 άρχισε η δημοσιοϋπαλληλική του σταδιοδρομία πρώτα σε διάφορες νομαρχίες κι ύστερα σε αρκετά υψηλή θέση στο Υπουργείο Υγείας. 5. Ανέπτυξε έντονη συνδικαλιστική δράση και τον Ιανουάριο του 1928, εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Δημοσίων Υπαλλήλων Αθηνών. 6. Τους πρώτους μήνες του 1928 συγκρούστηκε με προϊσταμένους του, εκτοπίστηκε από την υπηρεσία του και αποσπάστηκε στην Πάτρα. 7. Τον Απρίλιο του 1928 μετατέθηκε στην Πρέβεζα, όπου και αυτοκτόνησε στις 21 Ιουλίου 1928, αφήνοντας αποχαιρετιστήριο σημείωμα. Η αυτοκτονία του θεωρήθηκε πράξη που υπερέβαινε την ατομική σφαίρα του ανθρώπου και προσέλαβε συμβολική σημασία ως κοινωνικό γεγονός. Συναρτημένη με την υπηρεσιακή περιπέτεια του ερμηνεύτηκε ως χειρονομία δημόσιας αντεκδίκησης. Μέχρι σήμερα η αυτοκτονία του Καρυωτάκη θεωρείται γενικά ενέργεια συνέπειας και επισφράγισης του πεισιθάνατου ποιητικού έργου του.

3 Το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο 1. Μέσα από τα Ελεγεία δραματοποιεί και στις σάτιρες αυτοσαρκαστικά καταγγέλλει το κλίμα απόγνωσης και διάψευσης, που αποτελεί τη δραστικότερη έκφραση του ιστορικοκοινωνικού στίγματος της εποχής μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. 2. Το ίδιο κάνουν και οι άλλοι της γενιάς του 20. Σύμφωνα με τον Beaton η γενιά αυτή συνδέεται με τον πεσιμισμό και τον αποπροσανατολισμό που προκάλεσε η αποτυχία της Μεγάλης Ιδέας. 3. Ελεγείες και σάτιρες : αντανακλά τα αισθήματα οδύνης και διάλυσης που προκάλεσαν η συντριπτική εθνική ήττα της Μικρασιατικής Καταστροφής και τα επακόλουθα προβλήματα της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων. 4. Η αριστερών ιδεολογικών τάσεων κριτική θεώρησε την ποίηση του -μαζί με το έργο του Καβάφη- εκδήλωση της παρακμής της αστικής τάξης. 5. Η παραδοσιακή, η λεγόμενη «ορθόδοξη», αριστερή κριτική υποστήριξε ότι ο Καρυωτάκης ανήκε οργανικά στη μικροαστική τάξη, ενώ η ανανεωτική αριστερή κριτική πρόβαλε την άποψη ότι ο ποιητής αρνήθηκε την κυρίαρχη αστική τάξη και συγκρούστηκε μαζί της. 6. Η καρυωτακική ποίηση έθεσε δραστικά το ζήτημα της κοινωνική ευθύνη του ποιητή: Ο ποιητής ως πνευματικός άνθρωπος έχει κοινωνική ευθύνη και βρίσκεται σε αναπόσπαστη σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον. 7. Ορισμένα θεματικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά του καρυωτακικού έργου προσδιορίστηκαν από τη δημοσιοϋπαλληλική ιδιότητα του ποιητή. 8. Ο Άγρας ενέταξε τον Καρυωτάκη σε μια μακρά πορεία κατάπτωσης της κοινωνικής θέσης του Έλληνα λογοτέχνη. Στο τέλος αυτή της πορείας, στη δεκαετία του 1920, «ο άνθρωπος των γραμμάτων είναι ο [δημόσιος] υπάλληλος». 9. Ο λογοτέχνης-δημόσιος υπάλληλος, οικονομικά επισφαλής, κοινωνικά σχεδόν περιθωριοποιημένος, έρμαιο των φορέων της κρατικής εξουσίας, στο πρόσωπο του Καρυωτάκη βίωσε τη βίαιη απόσπαση και εντέλει τη σύγκρουση με το κοινωνικό σώμα. 10.Όψεις αυτής της ρήξης αποτύπωσε σε αρκετά ποιήματα του.

4 4 10.2ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ Θεματική Τρεις ποιητικές συλλογές: 1. Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων (1919) (10 ποιήματα) 2. Νηπενθή (1921- ομηρική λέξη που σημαίνει αυτά που διώχνουν το πένθος. 37 ποιήματα και 6 μεταφράσεις) 3. Ελεγεία και σάτιρες (1927) (53 ποιήματα και 18 μεταφράσεις) Κεντρικός πυρήνας της θεματικής του Καρυωτάκη είναι (κατά Άγρα): 1. Το κυνήγημα του ιδανικού κι έπειτα η αποτυχία. 2. Ο πόθος κι έπειτα η απάτη. 3. Η πλάνη κι έπειτα η απογοήτευση 1. Τα περισσότερα ποιήματα θεματοποιούν τη διάσταση ανάμεσα στις επιθυμίες και την ψυχική διάθεση του ατόμου και στην περιβάλλουσα αντικειμενική πραγματικότητα. 2. Η διάσταση αυτή φτάνει μέχρι τη σύγκρουση και την οριστική ρήξη. 3. (Ερατοσθένης Καψωμένος) Στα Νηπενθή και τα Ελεγεία η αντίθεση μετατίθεται από τη σχέση υποκειμενικού-αντικειμενικού, στη σχέση φαινομένου-ουσίας. 4. Μέσα από μια σειρά επιμέρους θεματικών αντιθέσεων (δυστυχισμένο παρόνευτυχισμένο παρελθόν, σκληρή πραγματικότητα-ανεκπλήρωτα όνειρα) προβάλλεται η κεντρική αντίθεση : ο τωρινός, απατηλός, νόθος κόσμος είναι το φαινόμενο, ενώ ο αλλοτινός, μακρινός, σχεδόν ονειρικός είναι η (χαμένη) ουσία. 5. Σε άλλα ποιήματα των δύο συλλογών η αναζήτηση του ιδεατού κόσμου, που εμφανίζει δύο όψεις, τη θετική, της ιδανικής υπερβατικής πραγματικότητας, και την αρνητική, του αινιγματικού χάους, δε φέρνει τη λύτρωση αλλά καταλήγει στη συνείδηση του μάταιου και στην πλήρη απόγνωση. 6. Το τελικό στάδιο αυτής της θεματικής πορείας και κοσμοαντίληψης οδηγεί τον Καρυωτάκη, σε ορισμένα από τα Ελεγεία, στην «παραδοχή του Κοσμικού Τίποτε, του Απόλυτου Μηδενός που συνδέεται με τη συνείδηση της τραγικότητα του κόσμου και τη συνακόλουθη οριστική επιλογή του θανάτου έναντι της ζωής».

5 5 7. (Beaton) στο κέντρο της θεματικής του Καρυωτάκη βρίσκεται «η τετριμμένη ρηχότητα της σύγχρονης ζωής». Η παρατήρηση αυτή αφορά κυρίως τις Σάτιρες. Ο Άγρας: Ενέταξε τις Σάτιρες σε μια ρεαλιστική εκφραστική προοπτική, διακρινόμενη από την τεχνοτροπία των υπόλοιπων ποιημάτων (εκείνη του «τραγικού ρομαντικού»). 1. Προσεγγίζοντας τις κοινωνικές καταβολές και προεκτάσεις του καρυωτακικού ρεαλισμού προσδιόρισε τον Καρυωτάκη ως «νεοαστικό» και «γραφειοκρατικό». 2. Διέκρινε τρεις κατηγορίες του καρυωτακικού ρεαλισμού: 1. Φιλολογικό ρεαλισμό (κοινωνική θέση και συμπεριφορά των ανθρώπων των γραμμάτων), 2. Κοινωνικό ρεαλισμό (κοινωνικά προβλήματα ή φαινόμενα) 3. Πολιτικό ρεαλισμό (σύγχρονα πολιτικά γεγονότα). Οι Σάτιρες 1. Θεματοποιώντας τις αντιφάσεις της μεσοπολεμικής εποχής 2. καταγγέλλουν με καυστικότητα την κοινωνική υποκρισία, αναλγησία και συμβατικότητα. 3. Συγκροτούν έτσι το αδιέξοδο κοινωνικό πλαίσιο της πεισιθάνατης βιοθεωρίας του Καρυωτάκη. Κεντρικό θέμα του Καρυωτάκη είναι η ίδια η ποίηση. 1. Περισσότερα από τα μισά ποιήματα μπορούν να θεωρηθούν ποιήματα ποιητικής. 2. Σταθερά θεματικά σημεία αναφοράς τους: 1. Η αδυναμία της ποίησης να αποτρέψει τη συγκρουσιακή και τελικά αδιέξοδη σχέση με την πραγματικότητα. 2. Η ειρωνική και αυτοσαρκαστική προβολή της συμβατικότητάς της πραγματικότητας ως δραστηριότητας που έχασε πια την κοινωνική της λειτουργικότητα. 3. Στα ποιήματα ποιητικής το πρόβλημα της υπαρξιακής αγωνίας και ματαιότητας συναρτάται με το πρόβλημα της (περιθωριοποιημένης) θέσης του ποιητή στην κοινωνία.

6 6 4. Σε ορισμένα από τα τελευταία του ποιήματα, ο Καρυωτάκης επεξεργάστηκε το θέμα της επίγνωσης μιας «ταπεινής τέχνης χωρίς ύφος» («Εμβατήριο»), η οποία οδηγεί στα «όρια της σιγής», στην οριστική παράδοση του ποιητικού λόγου στη σιωπή Γλώσσα - Μορφολογία 1. Το γλωσσικό του υλικό είναι ανομοιογενές 2. Κάνει παράλληλη χρήση ή ανάμιξη τύπων καθαρεύουσας και δημοτικής. 3. Στις Σάτιρες έχουμε εκτεταμένη χρήση στοιχείων της δημοσιοϋπαλληλικής καθαρεύουσας που βίωνε στο χώρο εργασίας του. 4. Ίσως το γλωσσικό αυτό κράμα να οφείλεται στην προσπάθειά του να «νομιμοποιήσει αισθητικά την ανάγκη του να γράφει τη γλώσσα που αναγκαζόταν να μιλάει». 5. Πάντως η ροπή του προς την καθαρεύουσα, φανερώνει την απεμπλοκή του από τη γλωσσική δημοτικιστική ορθοδοξία που είχε επιβάλλει η γενιά του Εξωτερικά, ακολουθεί τους κανόνες της έμμετρης ποίησης. 1. Ιαμβικός ρυθμός 2. Στροφικά συστήματα 3. Ομοιοκαταληξία κ.ά. Βασικό χαρακτηριστικό όμως της καρυωτακικής ποίησης είναι η προμελετημένη παραφωνία, ο παράταιρος ήχος: μεθοδευμένες μετρικές παραβάσεις εξυπηρετούν την αργή, αλλά σταθερή υπονόμευση του παραδοσιακού μετρικού οργανισμού: 1. Ασυνήθιστες τομές 2. Υπερβολικοί διασκελισμοί 3. Παρατονισμοί κ.ά. Ο Καρυωτάκης δεν ανανέωσε τον ελληνικό στίχο, εξέφρασε όμως την πίεση που ασκείται στο εσωτερικό της παραδοσιακής φόρμας του. Η πίεση αυτή αντανακλά στο περιεχόμενο της καρυωτακικής ποίησης:

7 7 η κοινωνική ασφυξία που μαρτυρείται στο περιεχόμενο και που ως διαφυγής της βρίσκει την κοινωνική καταγγελία, συνοδεύεται από την αδυναμία της πλήρους έκφρασης μέσα στα παραδοσιακά σχήματα Ποιητική - Τεχνοτροπία Α & Β Συλλογή: 1. Γαλλικός Συμβολισμός 2. Ιμπρεσιονιστικός συμβολισμός του συναισθήματος Η δυσφορία και η αρνητική ψυχική διάθεση του ποιητή δε δηλώνονται ρητά, αλλά υποβάλλονται μέσα από τα θλιβερά και πένθιμα φυσικά τοπία και πράγματα που εικονοποιεί. Γ Συλλογή: 1. Υπερβατικός συμβολισμός Ελεγεία Οι αφηρημένες εικόνες και η μουσική υποβολή του λόγου προσπαθούν να συλλάβουν και να αποδώσουν μια ονειρική ή ιδεατή πραγματικότητα. 2. Ρεαλισμός - Σάτιρες Η ποίηση του απηχεί στην Ελλάδα τον τύπο του καταραμένου ποιητή 1. Αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού συμβολισμού. 2. Πρόκειται για τον ποιητή οποίος βρίσκεται σε διαρκή δυσαρμονία με την περιβάλλουσα πραγματικότητα. 3. Κυριαρχείται από ολέθρια πάθη. 4. Συνθέτει το έργο του αναλώνοντας τον εαυτό του, 5. επειδή η ζωή και η τέχνη του είναι αδιαίρετες. Ο άρρηκτος δεσμός ποίησης και ζωής αποτελεί: 1. και θεμελιώδη αρχή της καρυωτακικής ποίησης 2. και βασικό εργαλείο για την ερμηνεία του έργου του 3. η εξέλιξη της καρυωτακικής ποίησης κατά τον Άγρα: η ζωή του έφερε τη μελαγχολία

8 8 η μελαγχολία του την ταραγμένη φαντασία, τη δίψα του αντί-λογικού, του φαουστικού. η φαντασία έφερε τις Ελεγείες οι Ελεγείες έφεραν τις Σάτιρες οι Σάτιρες έφεραν την αυτοκτονία. 1. Το έργο του βρίσκεται σε ρήξη με την ποιητική πραγματικότητα της εποχής του. 2. Διαφοροποιείται τόσο από την παλαμική, όσο και από τη νεορομαντική ποιητική άλλων ποιητών του Μεσοπολέμου, καθώς θεωρεί πως: ο ποιητής δεν είναι πλέον ο ρομαντικός ήρωας που θα οδηγήσει το κοινό στην τελείωση και τα μεγάλα ιδεώδη. η ποίηση οφείλει να γνωρίζει πως συμμετέχει σε μια ατελεύτητη «συναλλαγή» λέξεων μέσα στην πολυδύναμη κοινωνική πραγματικότητα. 3. Άλλωστε στις Σάτιρες όχι μόνο αρνείται αλλά χλευάζει τις υπερβατικές ιδιότητες της ποίησης, που προβάλλουν ακόμη και στην εποχή του παλαιότεροι ποιητές όπως ο Παλαμάς και ο Σικελιανός. Η καρυωτακική ποίηση του ισορροπεί σ ένα μεταιχμιακό σημείο: 1. στοιχεία της ποίησης παραδοσιακής αντίληψης συνυπάρχουν με στοιχεία της ποίησης μοντέρνας αντίληψης, ορισμένα από τα οποία προαναγγέλλονται με σαφήνεια: Ο χαμηλόφωνος, υποβλητικός, εξομολογητικός, μελαγχολικός λυρισμός συνυπάρχει με την οξεία κραυγή απελπισίας και με τη ρεαλιστική, ειρωνική και (αυτό)σαρκαστική κοινωνική καταγγελία. 2. Η ώριμη καρυωτακική ποιητική του, ιδίως τα Ελεγεία και Σάτιρες, δεν αποτιμώνται ως μαρτυρία ένας ποιητικού κύκλου που ολοκλήρωσε τη ζωή του, αλλά ως προμήνυμα μιας νέας αρχής. 3. Σε ορισμένα ποιήματα, συνδυάζονται η υπαρξιακή αγωνία, η αυτοαναφορικότητα της ποίησης και η κοινωνική καταγγελία, που δεν απορρέει από συγκεκριμένη ιδεολογική θέση.

9 9 10.3Η ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ Ο «ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΣΜΟΣ» Ο «καρυωτακισμός» ορίστηκε ως: 1. ( ) η στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του ποιητή που έγινε βραχύβια μόδα μετά την αυτοκτονία του. 2. Με τον καιρό απέκτησε διπλή σημασία: 1. την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής, διαπιστωμένη στο έργο νεώτερων ποιητών, της Γενιάς του 30 (Σεφέρης, νεανικός Ρίτσος) και της πρώτης (π.χ. Αναγνωστάκης) και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. 2. τη μυθοποίηση του προσώπου του Καρυωτάκη από νεώτερους ποιητές και κριτικούς 1. Η ανάγνωση αλλά και η κριτική της ποίησής του, επηρεάστηκε άμεσα από την αυτοκτονία του. 2. Το διώνυμο (καρυωτακική) ποίηση και (εθελούσιος) θάνατος ήταν και είναι η ρίζα του φαινομένου του «καρυωτακισμού». 3. Ο ποιητής και άνθρωπος Καρυωτάκης, το ποιητικό πρόσωπο και το μυθοποιημένο προσωπείο, παραμένουν παρόντα στο προσκήνιο της φιλολογίας, της κριτικής και της ποίησης ιδίως τα τελευταία 30 χρόνια. 4. Αν και περιορισμένος στον παραπάνω χώρο, προσέλαβε κοινωνιολογικές προεκτάσεις που ευνόησαν την ευρεία αναγνωστική απήχηση του ποιητή. 5. Σε τι έγκειται το κοινωνιολογικό στίγμα του «καρυωτακισμού»; Το κατά καιρούς επαναπροσδιορισμένο ενδιαφέρον για τον Καρυωτάκη εξαρτήθηκε όχι τόσο από το ποιόν της ποίησης, αλλά κυρίως από το ποσόν της ιδιόρρυθμης, της αποκλίνουσας από το μέσο όρο ανθρώπινης περίπτωσης.

10 10 Με ποικίλες εκδοχές από τον δειλό ως τον παράτολμο, τον αγοραφοβικό μισάνθρωπο μέχρι τον αηδιασμένο επαναστάτη. 6. (Τζιόβας) Η συγγένεια των νεώτερων ποιητών με τον Καρυωτάκη δεν είναι τόσο εκφραστική, όσο ατμοσφαιρική, ιδεολογική και ψυχολογική, γιατί για τους περισσότερους ο Καρυωτάκης ήταν ο ποιητής αρνητής, ο κοινωνικός αντικομφορμιστής 7. (Τζιόβας) Με αυτήν την ανάγνωση της καρυωτακικής ποίησης ο «καρυωτακισμός» δεν είναι τόσο ποιητικό όσο κοινωνικό και αισθητικό φαινόμενο, που αφορμάται από τον χώρο της ποίησης για να προεκτείνει την προβληματική σχέση ποιητή και κοινωνικού περίγυρου σε πρόβλημα ατόμου και κοινωνία. 8. Στην καρυωτακική ποίηση προσδόθηκε από το 30 έως σήμερα ο ρόλος του εκφραστή της διάθεσης για ψυχολογική ελευθερία, της κοινωνικής διαμαρτυρίας και της ρήξης με την κρατούσα ιδεολογία. 9. (Τζιόβας) «Καρυωτακισμός» = ένας τρόπος της νεότερης ποίησης να κοινωνικοποιείται, να αντικρίζει τον κοινωνικό ρόλο και το αδιέξοδό της, συμβολοποιώντας στοιχεία του προσώπου και του έργου του Καρυωτάκη.

11 11 ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ 1. Κυνήγι ιδανικού-αποτυχία 2. Πόθος, πλάνη, απογοήτευση 3. Διάσταση ανάμεσα στις επιθυμίες και την πραγματικότητα 4. Σύγκρουση φαινομένου-ουσίας: Ο πραγματικός κόσμος είναι νόθος, απατηλός, φαινόμενο. Ο αλλοτινός κόσμος είναι ο αυθεντικός, η χαμένη ουσία 5. Αναζήτηση ιδεατού κόσμου 6. Αναπόληση ευτυχισμένη παρελθόντος 7. Αίσθηση μάταιου 8. Παραδοχή κοσμικού τίποτε, απόλυτου μηδενός, επιλογή θανάτου από τη ζωή Διακρίνονται τρεις θεματικές κατηγορίες ρεαλισμού: 1. Φιλολογικός ρεαλισμός 2. Κοινωνικός ρεαλισμός 3. Πολιτικός ρεαλισμός Σάτιρα: 1. Αντιφάσεις εποχής 2. Καταγγέλλουν κοινωνική υποκρισία 3. Ειρωνική αποστασιοποίηση (βλ. Καβάφη) Ποιήματα ποιητικής: Τα μισά σχεδόν ποιήματα του Καρυωτάκη αναφέρονται σε ζητήματα ποιητικής

12 12 ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ 1. Αρχικά γράφει στη δημοτική, μετά παρουσιάζεται ανομοιογένεια γλωσσικού υλικού ανάμειξη καθαρεύουσας και δημοτικής 2. Απεμπλοκή από κανονιστική γραμμή δημοτικιστικής ορθοδοξίας 3. Ακολουθεί κανόνες έμμετρης ποίησης 4. Εμφανίζονται μεθοδευμένες μετρικές παραβάσεις (τομές, διασκελισμοί, παρατονισμοί), υπονόμευση γλωσσικού οργάνου (ίσως λόγω εξέγερσης σε άθε είδους συμβάσεις. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ Γαλλικός συμβολισμός (Α και Β Συλλογή) Ρεαλισμός (Γ Συλλογή) 1. Συναίσθημα δυσφορίας 2. Αρνητική ψυχικής διάθεση 3. Μελαγχολία 4. Χαμηλός τόνος 5. Εξομολόγηση Τύπος καταραμένου ποιητή: δυσαρμονία με το περιβάλλον ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΣΜΟΣ Ενόσω ακόμα βρισκόταν στη ζωή επηρέασε τους ομότεχνους του, αλλά και τους νεώτερους. Μετά την αυτοκτονία του η επίδραση που άσκησε ήταν πολύ μεγαλύτερη. Με τον όρο «καρυωτακισμός» εννοούμε: 1. Την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής από τους νεώτερους ποιητές 2. Τη μυθοποίηση του προσώπου του Καρυωτάκη και της πράξης του.

13 13 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η : Πρέβεζα (μεταθανάτια δημ. Το 1938) και Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο (1927): Μπορούν τα δύο ποιήματα να θεωρηθούν προμηνύματα της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη; Απάντηση: Εμβατήριο : αναπτύσσεται με ειρωνική-σαρκαστική διάθεση το θέμα της αυτοκτονίας ως έσχατης λύσης. Πρέβαζα: ένα από τα τελευταία ποιήματα του, χαρακτηρίστηκε ως "μελέτη θανάτου". Δεν αποτελεί φιλολογικό ερώτημα το αν η αυτοκτονία του Καρυωτάκη είχε προαναγγελθεί με τα παραπάνω ποιήματα ή αποτέλεσε πράξη συνέπειας προς αυτά. Κριτικές (Κ.Θ. Δημαράς): «ειλικρίνεια Καρυωτάκη, σύμπτωση του έργου προς τη ζωή του, η αυτοκτονία του ως "επισφράγιση" του έργου του. Beaton: συναρτά στενά την αυτοκτονία με την ποίηση, όταν γράφει πως η ποιητική του πορεία «έφτασε στο απόγειό της με την αυτοκτονία». Έως σήμερα, μας απασχολούν όχι ως βιογραφικά τεκμήρια μιας ιδιάζουσας περίπτωσης ανθρώπου που έκανε τον πιθανώς σχεδιαζόμενο θάνατό του θέμα του ποιητικού του έργου, αλλά ως πυκνά στα νοήματά τους και δραστικά στην έκφρασή τους καλλιτεχνικά προϊόντα

14 14 Εμβατήριο: έχει κυρίως σημασία ως κομβικό ποίημα ποιητικής, με την ανακάλυψη της «ταπεινής τέχνης χωρίς ύφος». Πρέβεζα: αντλεί την αξία του από το γεγονός ότι συνδυάζει την υπαρξιακή αγωνία με το αίσθημα της κοινωνικής απομόνωσης του ατόμου και της επαρχιακής μιζέριας. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η : Διαβάστε τη Σταδιοδρομία και το Όλοι μαζί, καθώς και το απόσπασμα από τη μελέτη του Τέλλου Άγρα στο ΑΚΚ. Καταγράψτε τα 4 κύρια χαρακτηριστικά της ψυχολογίας και της δημόσιας συμπεριφοράς των μεσοπολεμικών λογίων και ιδίως των ποιητών, έτσι όπως αυτά σατιρίζονται στα δύο αυτά ποιήματα. Απάντηση: 1. Ανήκουν στις Σάτιρες και σατιρίζουν με καυστικότητα τον εγωτισμό και τη ματαιοδοξία των νέων ποιητών που θεωρούν την ποίηση μέσο κοινωνικής προβολής και καταξίωσης. 2. Προσποιητή εκδήλωση καλών συναισθημάτων, ενός υψιπετούς τρόπου σκέψης που είθισται να συνδέονται με την ποιητική ιδιοσυγκρασία. 3. Την πλήρη αποδοχή μιας δημόσιας συμπεριφοράς συναναστροφών και φιλοφρονήσεων που τους κάνει αρεστούς στους ομότεχνους. 4. Την περιθωριοποίηση και αποκοπή τους από τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας. 5. Κατά βάθος οι ποιητές έχουν επίγνωση της ματαιότητας και της κοινωνικής απόρριψης της ποιητικής τους "σταδιοδρομίας". ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3η : «Δον Κιχώτες» (421) -- Ποια η σχέση του με εκείνο του Ουράνη; Ποια η στάση του απέναντι στον ιδεαλισμό τύπων όπως ο ήρωας του Θερβάντες; 1. Γράφτηκε ως απάντηση στις συμβατικότητες σονέτου Ουράνη και Νουμά. Σάτιρα με στόχο συμβολικό και "φιλολογικό" (φαινομενικά ώστε να μην εκθέσει σε

15 15 κίνδυνο τον δημόσιο υπάλληλο-ποιητή. Νεορομαντική εκδοχή του Ήρωα -ποιητή που μεγαλοπρεπής και μόνος 'πάει μπροστά' αφήνοντας πίσω του την ειρωνεία των κοινών ανθρώπων. Απομυθοποιεί έντεχνα και ειρωνικά την ιδεαλιστική και ρομαντική παρουσίαση των δύο υπογραμμίζοντας τη δική του προσωπική ερμηνεία. 2. Αντιθέσεις εμφανείς (λέξεις με κεφαλαία γράμματα): Ιδέα εναντίον Λογικής, Ζωή εναντίον Όνειρο. 3. Παρόλα αυτά, το συμπέρασμα δεν είναι ότι ο ηρωισμός είναι γελοίος και η ηττοπάθεια ηρωική, αλλά η αίσθηση ότι ο ποιητής αποστασιοποιείται ειρωνικά από την απλότητα τέτοιων αντιθέσεων. 4. Ο Καρυωτάκης τοποθετεί τον ήρωα του να συγχρωτίζεται με το χυδαίο πλήθος και να γίνεται πιο ανθρώπινος από τον επηρμένο ήρωα του Θερβάντες, αφού στο τέλος πληρώνει το τίμημα (δάκρυ) για τη μάταιη πληγή του. Και εκείνος απαρνιέται τις χίμαιρες της ιπποσύνης που πίστευε. 5. Οι δύο τελευταίες στροφές σημασιοδοτούν την ανθρώπινη διάσταση οποιουδήποτε εγχειρήματος. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5: «Είμαστε κάτι» (425) -- Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα: Ποιο το βασικό θεματικό στοιχείο τους; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: 1. Σύμφωνα με Λεοντάρη με τον Καρυωτάκη η νεοελληνική. ποίηση για πρώτη φορά συναντά το αδιέξοδό της, το οποίο είναι το φτάσιμο στα "όρια της σιγής", όταν ο ποιητικός λόγος αυτοκαταργείται: 1. λόγω της εκφραστικής αδυναμίας του να αρθρωθεί 2. εξαιτίας της κοινωνικής περιθωριοποίησης και απαξίωσής του. 2. Ατομικές και συλλογικές πτυχές της αβάσταχτης αίσθησης της ουσίας της ποιητικής λειτουργίας. 3. Συναισθηματική απόγνωση και ψυχική διάλυση του ποιητικού υποκειμένου. ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ 1. «Δον Κιχώτες» (421) 2. «Αφιέρωμα» (423) 3. «Επιστροφή» (423)

16 16 4. «Κριτική» (424) 5. «[Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα]» (424) 6. «[Είμαστε κάτι]» (425) 7. «Όλοι μαζί» (426) 8. «Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο» (427) 9. «Σταδιοδρομία» (428) 10. «Αισιοδοξία» (429) 11. «Πρέβεζα»