Πώς ρυθμίζεται η πίεση στον οργανισμό μας, με ποιο μηχανισμό;

Transcript

1 Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμοδίου επαγγελματία υγείας Τι είναι αρτηριακή πίεση και τι υπέρταση; Η αρτηριακή πίεση, δηλαδή η πίεση που υπάρχει μέσα στις αρτηρίες μας, είναι η αιτία που το αίμα μας μετακινείται με κάθε καρδιακό παλμό από την καρδιά προς τα διάφορα όργανα, για να τα τροφοδοτεί με οξυγόνο και άλλα θρεπτικά συστατικά. Επομένως η αρτηριακή πίεση είναι απαραίτητη για τη διατήρησή μας στη ζωή! Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι τιμές της αρτηριακής μας πίεσης ξεπεράσουν τα φυσιολογικά όρια: τότε μιλάμε για αρτηριακή υπέρταση. Κάθε φορά που η καρδιά συσπάται (συστολική φάση), το αίμα που έχει συσσωρευθεί μέσα της εξωθείται στις μεγάλες αρτηρίες. Η πίεση που ασκεί το αίμα στο τοίχωμα των αρτηριών κατά τη φάση αυτή ονομάζεται συστολική, ή στη γλώσσα των ασθενών «μεγάλη» πίεση. Ανάμεσα στις συστολές, τα τοιχώματα της καρδιάς χαλαρώνουν για να υποδεχθούν νέο αίμα (διαστολική φάση). Η πίεση που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών στη διαστολή, ονομάζεται διαστολική ή «μικρή». Οι πιέσεις μετρώνται σε χιλιοστά της στήλης υδραργύρου (mmhg). Τα όρια της φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης στο ιατρείο είναι διαφορετικά από εκείνα του σπιτιού, όπου δεν υπάρχει η επίδραση της «λευκής μπλούζας». Για το ιατρείο, τιμές ΑΠ πάνω από 140/90 mmhg θεωρούνται παθολογικές. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως για υπέρταση μιλάμε, τόσο όταν συστολική και διαστολική ΑΠ ξεπερνούν και οι δύο τα όρια, όσο και όταν μεμονωμένα μία από τις δύο είναι ανεβασμένη. Στους ηλικιωμένους, για παράδειγμα, η μεμονωμένη συστολική υπέρταση (υψηλή συστολική ΑΠ μόνο), είναι ο κανόνας. Να σημειωθεί, πως στα παιδιά και τους εφήβους τα όρια είναι διαφορετικά από αυτά των ενηλίκων. Πώς ρυθμίζεται η πίεση στον οργανισμό μας, με ποιο μηχανισμό; Ο οργανισμός μας διαθέτει μία σειρά από μηχανισμούς ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης μέσω του νευρικού συστήματος αλλά και ορμονών. Pfizer,gr-HTN-JAN14

2 Το αυτόνομο νευρικό σύστημα (με δύο σκέλη, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό), διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της πίεση. Αν, για παράδειγμα, η πίεση μειωθεί, ειδικοί «αισθητήρες» μέσα στα αγγεία (που καλούνται τασεοϋποδοχείς) στέλνουν μήνυμα στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του ενεργοποιείται, αυξάνοντας την καρδιακή συχνότητα και προκαλώντας αγγειοσύσπαση. Αυτός ο μηχανισμός κινητοποιείται ταχύτατα, μέσα σε 5 έως 15 δευτερόλεπτα, ως μηχανισμός «πρώτης γραμμής». Σε δεύτερο χρόνο, ενεργοποιείται ένας μηχανισμός «βραδείας δράσης», το λεγόμενο σύστημα «ρενίνης- αγγειοτασίνης αλδοστερόνης». Αν στους νεφρούς ανιχνευτεί χαμηλή πίεση, απελευθερώνεται η ουσία ρενίνη που, σταδιακά οδηγεί στον σχηματισμό αγγειοτασίνης. Η αγγειοτασίνη οδηγεί με τη σειρά της σε σύσπαση των μικρών αρτηριών και ελάττωση της διαμέτρου τους, με αποτέλεσμα την άνοδο της πίεσης. Για να καταλάβετε τι εννοούμε, σκεφθείτε απλώς τι συμβαίνει όταν κανείς με το δάχτυλο του περιορίσει το στόμιο ενός πλαστικού σωλήνα ποτίσματος: η πίεση μέσα στο σωλήνα αυξάνεται. Επιπλέον, η αγγειοτασίνη δρα στα επινεφρίδια για τη σύνθεση και την απελευθέρωση αλδοστερόνης, η οποία επιδρά στους νεφρούς και κατακρατά νερό και αλάτι, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση. Στους μηχανισμούς αυτούς στηρίζεται και η δράση ορισμένων αντιυπερτασικών φαρμάκων. Υπάρχουν, για παράδειγμα, αντιυπερτασικά φάρμακα που δρουν σε διάφορα σημεία του «άξονα ρενίνης αγγειοτασίνης αλδοστερόνης»: Αναστολείς ρενίνης, αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης, αποκλειστές των υποδοχέων αγγειοτασίνης και ανταγωνιστές των υποδοχέων αλδοστερόνης. Πόσο συχνά εμφανίζεται η αρτηριακή υπέρταση; Υπολογίζεται πως οι υπερτασικοί ασθενείς αντιστοιχούν περίπου στο 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και στη χώρα μας, αλλά και στις ΗΠΑ και την Αυστραλία, περίπου το 25% των ενηλίκων εμφανίζει υπέρταση. Στη χώρα μας, υπολογίζεται πως αρτηριακή υπέρταση έχουν Έλληνες. Απ αυτούς, ένας στους δύο λαμβάνει θεραπεία, αν και μόνο ένας στους τέσσερις Έλληνες υπερτασικούς επιτυγχάνει τελικά τις επιθυμητές τιμές Pfizer.gr-HTN-JAN14 2

3 αρτηριακής υπέρτασης, παρά τη λήψη αγωγής. Από το σύνολο των Ελλήνων με υπέρταση, ένα ποσοστό 40% δεν γνωρίζει ότι πάσχει ενώ ένα 10%, αν και είναι διαγνωσμένοι υπερτασικοί, δεν λαμβάνουν αγωγή. Με την πρόοδο της ηλικίας, αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης υπέρτασης. Αυτό γίνεται γιατί, σε όλους τους ανθρώπους, μεγαλώνοντας, αυξάνεται η συστολική τους πίεση, εξαιτίας της σκλήρυνσης των αρτηριών τους. Ο ρυθμός αύξησης της πίεσης διαφέρει από τον έναν άνθρωπο στον άλλο. Όμως, μετά την ηλικία των 65 ετών, η συχνότητα εμφάνισης υπέρτασης ποικίλει από 50-80%. Ποιές είναι οι επιπτώσεις; Θα ασχολούμασταν με τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης μόνο εγκυκλοπαιδικά και περιστασιακά, εάν η ύπαρξή της δεν είχε αποδεδειγμένα συσχετιστεί με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Πιο συγκεκριμένα, οι υπερτασικοί που δε λαμβάνουν αγωγή, διατρέχουν: επτά φορές μεγαλύτερο κίνδυνο αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφράγματος μυοκαρδίου έξι φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση καρδιακής ανεπάρκειας Η πίεση βλάπτει λοιπόν μία σειρά από όργανα, όπως η καρδιά, ο εγκέφαλος, οι νεφροί, οι οφθαλμοί κ.α. και έτσι μιλάμε για βλάβη «οργάνων-στόχων». Πώς γίνεται η διάγνωση της υπέρτασης και πώς η μέτρηση της πίεσης; Η διάγνωση της αρτηριακής υπέρτασης γίνεται μόνο με μετρήσεις, τόσο στο ιατρείο, όσο και στο σπίτι, αλλά και με 24ωρη καταγραφή αρτηριακής πίεσης. Για τη διάγνωση της υπέρτασης στο ιατρείο χρειάζονται περισσότερες από μία επισκέψεις και 2-3 μετρήσεις σε κάθε επίσκεψη. Με την 24ωρη καταγραφή ο ασθενής πραγματοποιεί όλες τις συνήθεις δραστηριότητές του στη διάρκεια μιας αντιπροσωπευτικής ημέρας, έτσι ώστε το ειδικό μηχάνημα που φορά επάνω του και μετρά την πίεση σε τακτά χρονικά διαστήματα, να αποτυπώσει με ακρίβεια την αρτηριακή πίεση στους χώρους εργασίας, στην ξεκούραση και στον ύπνο κτλ. Pfizer.gr-HTN-JAN14 3

4 Η καθημερινή μέτρηση της πίεσης στο σπίτι είναι περιττή και μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ως διαδικασία να αποτελεί πηγή άγχους για τον ασθενή. Καλό είναι να μετρά κανείς την πίεσή του 1-2 φορές το μήνα με αξιόπιστο ηλεκτρονικό πιεσόμετρο. Πριν όμως επισκεφθεί το γιατρό του για παρακολούθηση και ρύθμιση της υπέρτασης ή όποτε άλλοτε του υποδείξει ο γιατρός του (π.χ. μετά την αλλαγή φαρμακευτικής αγωγής), είναι ανάγκη να μετρά την πίεσή του καθημερινά για διάστημα μίας εβδομάδας. Τη συγκεκριμένη λοιπόν εβδομάδα πρέπει να μετρά δύο φορές το πρωί -πριν τα φάρμακα- και δύο το βράδυ, δηλαδή συνολικά 4 μετρήσεις την ημέρα για 7 ημέρες. Καλό είναι να ακολουθεί κανείς προσεκτικά τους παρακάτω κανόνες: 1. Τουλάχιστον μισή ώρα πριν τη μέτρηση, να αποφεύγει τον καφέ, την κατανάλωση κάποιου γεύματος και το κάπνισμα. 2. Να παραμείνει σε καθιστή θέση για περίπου 5 λεπτά πριν τη μέτρηση. 3. Να ακουμπά την πλάτη του στη ράχη της καρέκλας με το χέρι χαλαρό σε σταθερή επιφάνεια (π.χ. τραπέζι). Τα πέλματα πρέπει να ακουμπούν στο πάτωμα και τα πόδια να μην είναι σταυροπόδι, διότι έτσι πιέζονται τα αγγεία των κάτω άκρων και η τιμή της πίεσης μεταβάλλεται ψευδώς. 4. Να τοποθετεί την περιχειρίδα απευθείας στο μπράτσο και όχι πάνω από το μανίκι, περίπου στο ύψος της καρδιάς και 2-3 εκατοστά πάνω από τον αγκώνα. 5. Μετά από κάθε μέτρηση, να κρατά σημειώσεις, ιδανικά σε ειδική φόρμα καταγραφής. Η πίεση μπορεί να αυξομειώνεται μέσα στην ημέρα, ανάλογα με τις δραστηριότητές μας. Κατά την άσκηση ή το ψυχολογικό στρες, η πίεση αυξάνει, ενώ όταν χαλαρώνουμε και ξεκουραζόμαστε, μειώνεται. Επίσης, αλλάζει ανάλογα με τη στάση του σώματος. Είναι πιο αυξημένη μόλις σηκωθούμε από τον ύπνο και σταθεροποιείται στη διάρκεια της ημέρας, ενώ εμφανίζει χαμηλή πίεση τις βραδινές ώρες. Στον ύπνο, η πίεση και οι σφύξεις φυσιολογικά μειώνονται. Μελέτες έχουν δείξει πως για τους υπερτασικούς που δεν εμφανίζουν αυτήν την πτώση στη διάρκεια της νύχτας, ο καρδιαγγειακός κίνδυνος είναι ελαφρώς αυξημένος. Pfizer.gr-HTN-JAN14 4

5 Ως γενικός κανόνας, η πίεση είναι υψηλότερη τους χειμερινούς μήνες και πέφτει το καλοκαίρι, με την άνοδο της θερμοκρασίας. Γι αυτό και σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών, συνήθως ηλικιωμένων, μπορεί να απαιτηθεί μείωση της δόσης της φαρμακευτικής τους αγωγής, τις πολύ ζεστές ημέρες. Πόσα είδη υπέρτασης υπάρχουν; Στη συντριπτική πλειονότητα των υπερτασικών (περίπου 95%), δε γνωρίζουμε την αιτία της υπέρτασης. Έτσι τη χαρακτηρίζουμε «ιδιοπαθή». Σ αυτήν εμπλέκονται μία σειρά παραγόντων, όπως κληρονομικότητα (γονείς με υπέρταση), αυξημένο σωματικό βάρος, υπερβολική πρόσληψη άλατος και καθιστική ζωή. Στο υπόλοιπο 5% των υπερτασικών, υπάρχει συγκεκριμένο παθολογικό πρόβλημα (νεφροπάθεια, νόσοι των επινεφριδίων, στένωση νεφρικών αρτηριών, άπνοια ύπνου), που αποτελεί την αιτία της υπέρτασης. Τότε μιλάμε για «δευτεροπαθή» υπέρταση. Υπέρταση Λευκής Μπλούζας χαρακτηρίζεται η αυξημένη αρτηριακή πίεση κατά την εξέταση στο ιατρείο, η οποία εκτός του ιατρείου κυμαίνεται σε φυσιολογικά επίπεδα, το γεγονός τεκμηριώνεται με την εμφάνιση φυσιολογικών τιμών στην 24ωρη καταγραφή ή/και στις μετρήσεις στο σπίτι. Συγκαλυμμένη υπέρταση χαρακτηρίζεται η φυσιολογική αρτηριακή πίεση κατά την εξέταση στο ιατρείο, η οποία εμφανίζει παθολογικές τιμές εκτός του ιατρείου, γεγονός που τεκμηριώνεται κατά την 24ωρη καταγραφή ή/και τις μετρήσεις στο σπίτι. Ο όρος «νευροπίεση» αποτελεί μία έννοια που προκαλεί σύγχυση. Σε συνθήκες ψυχολογικής καταπόνησης, είναι απολύτως φυσιολογικό η πίεση να είναι αυξημένη. Ωστόσο, δεν υπάρχει επιστημονικά αποδεκτή διάγνωση με τον όρο «νευροπίεση», που να χαρακτηρίζει πραγματικά υπερτασικά άτομα. Για την αποφυγή μιας εσφαλμένης διάγνωσης, οι μετρήσεις θα πρέπει να γίνονται σε ιατρείο και σπίτι, σε συνθήκες ηρεμίας, ενώ κάποιες φορές είναι απαραίτητη η 24ωρη καταγραφή της αρτηριακής πίεσης. Για τους παραπάνω λόγους, τα ηρεμιστικά φάρμακα δεν έχουν θέση στην αντιμετώπιση της υπέρτασης. Pfizer.gr-HTN-JAN14 5

6 Πώς αντιμετωπίζεται η υπέρταση; Στην αντιμετώπιση της υπέρτασης χρειάζεται στρατηγική! Είναι σημαντικό ο υπερτασικός να κατανοήσει πως ένα σημαντικό μέρος της αντιμετώπισης επαφίεται στον ίδιο, μία και η μεταβολή του τρόπου ζωής παίζει καταλυτικό ρόλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις (π.χ. ήπια υπέρταση), υπάρχει χρόνος να ξεκινήσει κανείς από την προσπάθεια απώλειας βάρους, τον περιορισμό του αλατιού και την άσκηση. Εν συνεχεία γίνεται επανεκτίμηση του επιπέδου της αρτηριακής πίεσης, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, το οποίο καθορίζει ο θεράπων ιατρός. Αν η αρτηριακή πίεση δεν έχει ομαλοποιηθεί, τότε καταφεύγουμε στην έναρξη φαρμακευτικής αγωγής. Το παραπάνω πλάνο στρατηγικής δεν ισχύει σε περιπτώσεις επείγουσας υπέρτασης, πολύ αυξημένων τιμών ή βλάβης οργάνων στόχων, όπου η φαρμακευτική αντιμετώπιση επιβάλλεται να ξεκινά αμέσως μετά τη διάγνωση. Πηγή: «Τα 100 μυστικά της υπέρτασης»(συλλογικό έργο) εκδόσεις «Εν Πλω» Αθήνα 2012 Υπεύθυνος Ιατρός: Νικόλαος Μπαϊμπάς, Διευθυντής Ιατρικού Τμήματος, Pfizer Hellas A.E. Pfizer.gr-HTN-JAN14 6