ΣΧΕ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Transcript

1 ΣΧΕ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ επιμέλεια: ΗΜΗΤΡΑ ΣΑΜΑΡΑ φιλόλογος Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ 2.1 Η χώρα Αίγυπτος: ΒΑ τμήμα της Αφρικής, το οποίο διαρρέει ο Νείλος. Σπουδαιότητα του ποταμού για την εξέλιξη της χώρας, την επιβίωση των κατοίκων και την ανάπτυξη πολιτισμού (Ηρόδοτος: Αίγυπτος, δώρο του Νείλου). Η Αίγυπτος χωριζόταν σε δυο μέρη: στην Άνω Αίγυπτο (νότιο & ορεινό) και στην Κάτω Αίγυπτο (βόρειο / έλτα του Νείλου). Χερσόνησος του Σινά: επαφή με τους λαούς της Εγγύς Ανατολής αλλά και δίοδος των εισβολέων στην Αίγυπτο. 2.2 Οικονομία, κοινωνία, πολιτική οργάνωση Οικονομία Η ζωή στην Αίγυπτο άμεσα συνδεδεμένη με τον Νείλο και τις πλημμύρες του. καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, οπωροφόρα δένδρα, κηπευτικά. μάζευαν πάπυρους και λωτούς. κατασκεύαζαν ένα είδος μπίρας από κριθάρι. κτηνοτροφία και ψάρεμα στα νερά του Νείλου. γεωργία: η βάση της οικονομίας κάτω από την οργάνωση και την επίβλεψη του κράτους (φαραώ). οικοδόμηση μεγάλων έργων, εξειδικευμένοι τεχνίτες. εμπόριο: στηριζόταν στην εξαγωγή του πλεονάσματος των αιγυπτιακών προϊόντων / πρώτων υλών (δημητριακά, πάπυρος, χρυσός) στην εισαγωγή υλών που σπάνιζαν (ξυλεία, χαλκός, άργυρος). παροχή υπηρεσιών, διοίκηση: ιερείς, γραφείς (ιερογλυφική γραφή), επαγγελματίες στρατιωτικοί. Κοινωνία Στην κορυφή ο Φαραώ: επίγειος θεός / κράτος. Ιερείς, Ανώτατοι Κρατικοί Υπάλληλοι, Γραφείς η τάξη των ισχυρών. Επαγγελματίες στρατιωτικοί στους οποίους ο Φαραώ παραχωρούσε εκτάσεις για καλλιέργεια (κληρονομούσαν το επάγγελμα).

2 Ελεύθεροι πολίτες (γεωργοί ή τεχνίτες). ούλοι (από πολέμους ή αγορά) ιδιωτικοί και κρατικοί. Υπήρχε η δυνατότητα μεταπήδησης από τη μια τάξη στην άλλη. Πολιτική οργάνωση Θεοποίηση του Φαραώ καθοριστικός ο ρόλος της θρησκείας οργάνωση Κράτους με θεοκρατικό χαρακτήρα. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Ποιο γεωγραφικό τμήμα ονομαζόταν «Αίγυπτος» από τους Αρχαίους Έλληνες; 2. Ποια ήταν η σημασία του Νείλου για την Αίγυπτο; 3. Σε πόσα τμήματα ήταν χωρισμένη η χώρα γεωγραφικά; 4. Πού στηριζόταν η οικονομία της Αιγύπτου; 5. Ποια ήταν η κοινωνική οργάνωση της Αιγύπτου; 6. Τι γνωρίζετε για την πολιτική οργάνωση της Αιγύπτου;

3 Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ 2.3 Η ιστορία Άγνωστη η καταγωγή των πρώτων κατοίκων της Αιγύπτου / μάλλον λαοί διαφορετικής προέλευσης. Πρώτα δείγματα οργανωμένης ζωής στα τέλη της 5 ης χιλιετίας (νεολιθική εποχή) - οικισμοί (γεωργία, κυνήγι, ψάρεμα) 4 η χιλιετία: περισσότεροι οικισμοί (χρήση μετάλλων, γεωργικές καλλιέργειες). Χωρισμός σε φυλές καθεμιά με δικό της ηγεμόνα και «θεό» - προστάτη. Συγκρούσεις φυλών συνένωση σε 2 βασίλεια: Άνω και Κάτω Αίγυπτος (προδυναστική περίοδος). 3 η χιλιετία: συνένωση σε ένα βασίλειο από τον Μήνη με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα (Ν άκρο του έλτα). Αρχή της ιστορίας της Αρχαίας Αιγύπτου: διάκριση σε 3 μεγάλες περιόδους / 31 δυναστείες μέχρι την κατάληψή της από τον Μ. Αλέξανδρο. Ι. Αρχαίο Βασίλειο ( π.χ.) πρωτεύουσα Μέμφιδα. Επέκταση κατακτήσεων με στόχο την απόκτηση μετάλλων: Νουβία (χρυσός), Σινά (χαλκός). Κατασκευή ναών, ανακτόρων, πυραμίδων στην Γκίζα. Στα τέλη της περιόδου: εξασθένιση της κεντρικής εξουσίας και αύξηση της δύναμης ορισμένων τοπικών διοικητών. Θρησκευτικές έριδες, πολιτικές ταραχές. ΙΙ. Μέσο Βασίλειο ( π.χ.) πρωτεύουσα Θήβα (Άνω Αίγυπτος). Αναδιοργάνωση του κράτους, εκστρατείες σε Νουβία, Λιβύη, Συρία, κατασκευή αρχιτεκτονικών και εγγειοβελτιωτικών έργων / προικισμένοι ηγεμόνες με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες. Κατάκτηση της Αιγύπτου από έναν ασιατικό νομαδικό λαό, τους Υξώς: δεν στράφηκαν εναντίον του αιγυπτιακού τρόπου ζωής επέβαλαν αυστηρή διακυβέρνηση αιγυπτιακού χαρακτήρα κατείχαν τον βασιλικό τίτλο της Άνω και Κάτω Αιγύπτου ήρθαν σε επιμειξία με το βασιλικό οίκο των Θηβών διατήρησαν καλές σχέσεις με Μεσοποταμία και Κρήτη έφεραν το πολεμικό άρμα στην Αίγυπτο. ΙΙΙ. Νέο Βασίλειο ( π.χ.) πρωτεύουσα Θήβα. Οι ηγεμόνες της Θήβας κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Υξώς και ίδρυσαν ισχυρές δυναστείες με σημαντικούς Φαραώ. Εξωτερικοί πόλεμοι αυξάνουν τον πλούτο της Αιγύπτου. 15 ος αι.: επί Φαραώ Τούθμωσι Γ η αιγυπτιακή κυριαρχία φτάνει βόρεια ως την Συρία και επεκτείνεται στα νότια (ανώτερη στρατιωτική οργάνωση οπλισμός που βασίζεται στα άλογα και το πολεμικό άρμα).

4 14ος αι.: Φαραώ Ακενατών θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις που επιβάλλουν τον μονοθεϊσμό, την λατρεία του θεού Ήλιου: χωρίς αποτέλεσμα. 13 ος αι.: Φαραώ Ραμσής Β (Μέγας) οικοδομική άνθηση ισχυροποίηση αιγυπτιακής κυριαρχίας / εικόνα του φαραώ-πολεμιστή / εμπορικές σχέσεις με Φοινίκη, Κρήτη, νησιά Αιγαίου. 12ος αι.: οι «λαοί της θάλασσας» αναγκάζουν τους Αιγυπτίους να εγκαταλείψουν τις ασιατικές τους κτήσεις. 11ος αι.: Νέο Βασίλειο σε παρακμή / προσπάθεια ισχυρών ιερέων να επιβληθούν στην εξουσία. Η ξένη κατάκτηση Ακολουθεί μία περίοδος μεταβατική με αναλαμπές ισχυροποίησης, μέχρι την κατάκτηση από τον Μ. Αλέξανδρο. 11 ος 7 ος αι.: παρακμή, υποταγή στους Ασσυρίους. 7 ος αι.: Φαραώ Ψαμμήτιχος ανεξαρτητοποιείται με πρωτεύουσα την Σάιδα στο έλτα εμπορικές σχέσεις με τις ελληνικές πόλεις / μετανάστευση Ελλήνων στην Αίγυπτο. 6 ος αι.: Φαραώ Νεκώ οι Φοίνικες έκαναν τον περίπλου της Αφρικής κατά παραγγελία του φαραώ. Χρήση Ελλήνων μισθοφόρων στρατιωτών από τους φαραώ βασιλική σωματοφυλακή. 525 π.χ.: η Αίγυπτος ενσωματώνεται στην περσική αυτοκρατορία δυναστεία Αχαιμενιδών. 333 π.χ.: Μάχη στην Ισσό νίκη του Μ. Αλεξάνδρου. Ως απελευθερωτής από τους Πέρσες ανακηρύχθηκε φαραώ στη Μέμφιδα (332 π.χ.) και προσφωνήθηκε γιος του Άμμωνα - ία από τους ιερείς του θεού.

5 Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ 2.4 Ο πολιτισμός Θρησκεία Πολυθεΐα:οι θεοί παρουσιάζονται συνήθως με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου. Μεγαλύτερος Θεός: Ρα = ο Θεός Ήλιος, εκπρόσωπος του φαραώ στη γη. ημοφιλέστεροι θεοί: η Ίσις, ο Όσιρις, ο Ώρος. Ακενατών: αποτυχημένη επιβολή μονοθεϊσμού, της λατρείας μόνο του Ρα. Αιγύπτιοι: πίστευαν ότι η ζωή συνεχίζεται και μετά το θάνατο και γι αυτό ταρίχευαν τους νεκρούς και τους έθαβαν σε ταφικά μνημεία μαζί με όλα τους τα σκεύη που ήταν αναγκαία για τη μεταθανάτια ζωή. Γραφή Αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, δηλ. συμβόλων που χρησιμοποιούσαν από την 4η χιλιετία. Η επινόηση και η χρήση της γραφής υποδηλώνει ύπαρξη υψηλού πολιτιστικού επιπέδου. Γραφείς: κατέγραψαν σε παπύρους τα έργα και τη δράση των φαραώ και καθοδήγησαν ειδικευμένους τεχνίτες να σκαλίσουν τα ιερογλυφικά σε πολλά μνημεία. Στήλη Ροζέτας: κείμενο τρίγλωσσης επιγραφής που υμνούσε τον Πτολεμαίο Ε, την οποία αποκρυπτογράφησε το 1822 ο Σαμπολλιόν. Γράμματα Ελάχιστη λογοτεχνική παραγωγή λόγω δυσκολίας της γραφής. Ποιήματα θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου και λαϊκές διηγήσεις. Επιστήμες Εμπειρικές αστρονομικές γνώσεις: ημερολόγιο 365 ημερών, χωρισμός του έτους σε μήνες και εβδομάδες, προσδιορισμός ώρας βάσει της ηλιακής σκιάς. Γεωμετρία: ανάγκη μέτρησης καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Μαθηματικά: κατασκευή πυραμίδων. Ανατομία και ιατρική: ταρίχευση νεκρών. Τέχνες Αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική: προβάλλουν τη ζωή και τη δράση των φαραώ. Πυραμίδες- τάσεις επιβολής των ηγεμόνων μέσα από τα έργα τους. Αγάλματα συνήθως υπερφυσικών διαστάσεων. Έργα μικροτεχνίας από μέταλλα, πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.

6 Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ( π.χ) Κέντρο του οι Μυκήνες. Η χώρα Αχαιοί, αναοί, Ίωνες, Αργείοι: εγκατάσταση σε ηπειρωτική χώρα, επίδραση από τοn μινωϊκό πολιτισμό, εξάπλωση στο Αιγαίο, επαφή με Κύπρο και ανατολικές ακτές Μεσογείου. Σπουδαία κέντρα: Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα, Αργολίδα, Πύλος, Μεσσηνία, Αμύκλες, Αθήνα, Ελευσίνα, Μαραθώνας, Ιωλκός. Κατασκευή ανακτόρων και ισχυρής οχύρωσης. Οι πηγές Τα ομηρικά έπη. Ερρίκος Σλήμαν: ανασκαφές στις Μυκήνες το Αποκρυπτογράφηση γραμμικής Β από Ventris και Chadwick το Οι πινακίδες σε Κνωσό, Μυκήνες και Θήβα έδειξαν ότι πρόκειται για συλλαβική γραφή. Αποδίδει πρώιμη μορφή της ελληνικής γλώσσας, παλιότερης της γλώσσας των ομηρικών επών. Λογιστικό το περιεχόμενό τους: κατάλογοι αντικειμένων και περιουσιακών στοιχείων. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εντάσσεται στην ελληνική πρωτο-ιστορία. Οικονομία, κοινωνία, πολιτική οργάνωση Εμπορική ανάπτυξη, έξοδος στο Αιγαίο. Γεωργία, κτηνοτροφία. Επίκεντρο οικονομικής δραστηριότητας το μέγαρο Κοινωνική διαστρωμάτωση Ηγεμόνας: πολιτικός, στρατιωτικός, δικαστικός και θρησκευτικός αρχηγός. Ιερείς και στρατός επαγγελματιών Έμποροι και ναυτικοί Ειδικευμένοι τεχνίτες ούλοι Η χώρα χωρισμένη σε 4-5 μεγάλα και άλλα τόσα μικρά ομόσπονδα κράτη, υποτελή στις Μυκήνες. Οι πινακίδες της γραμμικής Β μας πληροφορούν για την κρατική οργάνωση. Ανώτατος άρχοντας ο άναξ. Λααγέτες: οι τοπικοί άρχοντες. Επέτες: ακόλουθοι που ανήκουν στην τάξη των ευγενών. Τελεστές: πρόσωπα περιφερειακής διοίκησης. Βασιλεύς: επικεφαλής ομάδας τεχνιτών. Η εξάπλωση

7 Κύρια πηγή πλούτου και ανάπτυξης το εμπόριο /στροφή προς την θάλασσα. Τέλη 15 ου αιώνα π.χ.: οι Μυκηναίοι κυριαρχούν στην Κρήτη και καταλαμβάνουν την Κνωσσό. 13 ο αιώνας π.χ.: αποικίες στην Κύπρο. Ίδρυση παροικίας και στην φοινικική πόλη Ουγκαρίτ. Επέκταση εμπορικών δραστηριοτήτων σε Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Πινακίδες που βρέθηκαν στη Χαττούσα, πρωτεύουσα των Χετταίων, τους αναφέρουν ως Αχιγιάβα. Σε αιγυπτιακές επιγραφές τους βρίσκουμε ως Αχαϊβάσα. Εμπορικές σχέσεις με Σικελία, Σαρδηνία και Ισπανία. Επαφές με Εύξεινο Πόντο για μεταλλεύματα. Τρωϊκή εκστρατεία: o έλεγχος των στενών του Ελλήσποντου 1184 π.χ. μάλλον λανθασμένη χρονολόγηση, η πιο πιθανή τα τέλη του 13 ου αιώνα π.χ., στα χρόνια της μεγάλης ακμής του μυκηναϊκού κόσμου. εν υπάρχουν δείγματα εγκατάστασής τους στην περιοχή, ίσως λόγω έλλειψης ασφάλειας. Η παρακμή Αρχές 12 ου αιώνα π.χ.: οι εμπορικές επαφές με χώρες της Ανατολής γίνονται με δυσκολία. Κάμψη μυκηναϊκής ισχύος και κλονισμός της οικονομίας των ανακτόρων. Λόγοι παρακμής Μετακίνηση νέων ελληνικών φύλων (κάθοδος των ωριέων). Εσωτερικές διενέξεις, δυναστικές έριδες. Αναστάτωση και καταστροφές στην Α λεκάνη της Μεσογείου με την κατάλυση του χεττιτικού κράτους και τις επιδρομές των «λαών της θάλασσας» στην Αίγυπτο / απώλεια των αγορών για τους Μυκηναίους, κλονισμός της οικονομίας των ανακτόρων.

8 ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: 1. Η κοινή γλώσσα (πρώιμη μορφή ελληνικής). 2. Οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες (πρώτες λατρείες θεοτήτων που αργότερα συνέθεσαν το ολυμπιακό πάνθεον). 3. Η ομοιομορφία σε όλες τις πτυχές του υλικού βίου (έργα τέχνης, εξοπλισμός, ενδυμασία, καλλωπισμός). ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: Χαρακτηρίζεται από αυστηρή συγκρότηση. Εξυπηρετούσε τις ιδεολογικές και αισθητικές ανάγκες των ανακτόρων. ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: 1. Οχυρωμένες ακροπόλεις 2. Ανάκτορα 3.Ταφικές κατασκευές θολωτοί τάφοι (θησαυρός του Ατρέως στις Μυκήνες). ΟΜΗ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ: Πυρήνας το μέγαρο, ορθογώνιο οικοδόμημα που διακρίνεται σε 3 μέρη: 1. Ανοικτός χώρος μπροστά που επικοινωνεί με μεγάλη αυλή, εκατέρωθεν της οποίας υπάρχουν πολλά διαμερίσματα. 2. Ο πρόδομος (προθάλαμος του ανακτόρου). 3. Το κυρίως μέγαρο με μεγάλη εστία στο κέντρο και 4 κίονες γύρω από αυτή που στηρίζουν την οροφή. Στη δεξιά πλευρά τοποθετείται ο θρόνος. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Έμπειροι καλλιτέχνες. Αρχικά είχαν μινωικές επιρροές. Αργότερα η μινωική φυσιοκρατία αντικαταστάθηκε από τελετουργικές ή πολεμικές σκηνές και σκηνές κυνηγιού. Τον 12 ο αι. τα φυτικά και ζωικά θέματα σχηματοποιήθηκαν και έγιναν απλά διακοσμητικά σχέδια.

9 ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π. Χ.) Περίοδος αναστατώσεων για 3 αιώνες μετά την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων. Μετακινήσεις ελληνικών φύλων, απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων και ανασυγκρότησή τους. Κύρια πηγή πληροφοριών: τα ομηρικά έπη. Ελληνικός μεσαίωνας ή σκοτεινοί χρόνοι - θεωρούνταν παλαιότερα εποχή παρακμής, ενώ σήμερα θεωρείται περίοδος ανασυγκρότησης και οργανωτικής δημιουργίας. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ Α ελληνικός αποικισμός: οι μεταναστευτικές κινήσεις των ελληνικών φύλων από τον ελληνικό γεωγραφικό κορμό προς τις μικρασιατικές ακτές. ΑΙΟΛΙΣ από Θεσσαλία προς ΒΑ Αιγαίο, Τένεδο, Λέσβο και τα αντίστοιχα μικρασιατικά παράλια. ΙΩΝΙΑ από ΒΑ Πελοπόννησο, Αττική και Εύβοια προς Σάμο, Χίο και τις αντίστοιχες ακτές της Μ. Ασίας. Ιδρύονται 12 νέες πόλεις που συγκρότησαν το «Κοινόν Ιώνων», το Πανιώνιο, μια θρησκευτική ένωση με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης. ΩΡΙΕΙΣ από Λακωνία και Αργολίδα προς Μήλο, Θήρα, Κρήτη, ωδεκάνησα και τις παράπλευρες μικρασιατικές ακτές. Ίδρυση της ωρικής Εξάπολης (Αλικαρνασσός, Ιαλυσός, Κάμιρος, Λίνδος, Κως, Κνίδος) με κέντρο το ιερό του Απόλλωνα στο Τριόπιο ακρωτήριο της Κνίδου. Όλα τα ελληνικά φύλα εγκαταστάθηκαν μόνιμα στους νέους τόπους και επεκτάθηκαν στην ενδοχώρα. Οικονομία ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Κύρια πηγή ανάπτυξης η γη κλειστή αγροτική οικονομία. ΟΙΚΟΣ: τα μέλη κάθε οικογένειας και άλλα μέλη που εξαρτώνται οικονομικά απ αυτήν. εν υπάρχει εργασιακή εξειδίκευση και βιοτεχνική ανάπτυξη. Τα αγαθά παράγονται και καταναλώνονται στα πλαίσια του οίκου. Περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο. Μέτρο αξιολόγησης αγαθών τα βόδια, τα δέρματα ζώων, τα μέταλλα και οι δούλοι. Κοινωνία Άριστοι: τα μέλη του οίκου που έχουν συγγένεια μεταξύ τους γίνονται κάτοχοι γης και αποκτούν οικονομική ισχύ (ευγενείς). Πλήθος: όσοι ζουν στο πλαίσιο του οίκου αλλά δεν έχουν συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς. ημιουργοί: εξειδικευμένοι τεχνίτες που προσφέρουν εργασία στους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής και είναι οικονομικά εξαρτημένοι από αυτούς.

10 ούλοι: «περιουσιακό» στοιχείο του οίκου, αποκτήθηκαν ως λάφυρα πολέμου ή από την πειρατεία. Πολιτική οργάνωση Οργάνωση κοινωνιών με φυλετικά κριτήρια (φύλο, φατρία, γένος). Οι φυλετικοί αρχηγοί εξελίσσονται σε κληρονομικούς βασιλείς. Βασιλιάς: αρχηγός του στρατού και κυβερνήτης με θρησκευτική και δικαστική εξουσία. Βουλή των γερόντων: το συμβούλιο των ευγενών που αποτελείται από τους αρχηγούς των ισχυρών γενών που απολαμβάνουν την εύνοια του βασιλιά. Εκκλησία του δήμου: το πλήθος των πολεμιστών που συνεδριάζουν μετά από αίτημα του βασιλιά, όταν πρόκειται να ληφθεί μια σημαντική απόφαση. ιαμόρφωση θεσμών και πολιτική συγκρότηση ελληνικών κοινωνιών στους ομηρικούς χρόνους/ πρώτο στάδιο πολιτικής οργάνωσης. O ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Γραφή Η γραμμική Β λησμονιέται. Μεσολαβούν 3 αιώνες χωρίς γραφή. Τέλη 9 ου αρχές 8 ου αι. π.χ. εμφανίζεται η αλφαβητική γραφή μετά την προσαρμογή των συμβόλων του φοινικικού αλφαβήτου και την προσθήκη των φωνηέντων. Θρησκεία ημιουργία ιερών με πανελλήνιο χαρακτήρα. Παγίωση θρησκευτικών αντιλήψεων που συγκροτούν το ολυμπιακό δωδεκάθεο. Επική ποίηση Προφορική διαμόρφωση το υπόβαθρο αποτέλεσαν τα τραγούδια με ηρωικό περιεχόμενο που διαμορφώθηκαν από την μυκηναϊκή εποχή. Τα τραγουδούν οι ραψωδοί, προσθέτοντας, σε μια γνωστή στους περισσότερους θεματολογική βάση, καινούρια στοιχεία. Όμηρος: συνθέτει την Ιλιάδα στα μέσα του 8 ου αι. π.χ. και την Οδύσσεια στα τέλη του 8 ου ή αρχές του 7 ου αι. π.χ. Τέχνη Κυριαρχούν τα γεωμετρικά στοιχεία στην διακόσμηση των αγγείων & στην μικροτεχνία γεωμετρική τέχνη. Ανάπτυξη κεραμικής και μικροτεχνίας.